13 มีนาคม วันโรคไต สาเหตุอันตราย และระยะโรคมื่อไหร่ต้องฟอกไต?

วันไตโลก หรือ World Kidney Day ประจำปี 2568 ตรงกับวันที่ 13 มีนาคม โดยมีการรณรงค์ภายใต้คำขวัญ “หมั่นดูแลไต ใส่ใจคัดกรอง ป้องกันโรคไต” เพื่อให้ประชาชนทั่วโลกตระหนักต่อภัยร้ายจากโรคไต ที่ทำให้เกิดภาวะเจ็บป่วยรุนแรงและเสียชีวิตได้  

สาเหตุการเกิดโรคไต

การรับประทานอาหารรสเค็มเป็นเพียงสาเหตุหนึ่งที่กระตุ้นให้เกิดโรคไต แต่ยังมีสาเหตุของการเกิดโรคไตที่สำคัญอีกหลายอย่าง เช่น

• โรคประจำตัวของคนไข้ เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคติดเชื้อทางเดินปัสสาวะเรื้อรัง โรคนิ่ว

• ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่อง เกี่ยวกับโรคพุ่มพวง (โรคที่เกิดจากภาวะที่ร่างกายสร้างสารภูมิคุ้มกันต้านทานผิดปกติ)
• การรับประทานยา อาหารเสริม หรือสมุนไพรที่ไม่มีคุณภาพ เป็นตัวกระตุ้นให้เกิดโรคไตในผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น คนไข้ที่เป็นโรคความดันโลหิตสูงอยู่แล้ว เมื่อรับประทานอาหารเสริมที่มีเกลือ โซเดียม จึงไปกระตุ้นให้ความดันสูงขึ้นจนไม่สามารถควบคุมได้ หรือในอาหารที่มีโปแตสเซียม ฟอสฟอรัสสูง ก็จะทำให้เกิดค่าแร่ธาตุในร่างกายผิดปกติ
• การถ่ายทอดทางพันธุกรรม คือ โรคถุงน้ำในไต พบประมาณ 1 ใน 800 คน ถึง 1 ใน 1,000 คน ของประชากรในประเทศ โดยการถ่ายทอดทางพันธุกรรมของยีนเด่น คือ พ่อหรือแม่คนใดคนหนึ่งเป็นโรคนี้ สามารถถ่ายทอดโรคสู่รุ่นลูกได้

คนไข้โรคไต ในระยะแรกมักไม่มีอาการ ซึ่งแตกต่างจากระยะท้ายๆ ที่สามารถสังเกตความผิดปกติได้อย่างชัดเจน ทีมอายุรแพทย์โรคไต โรงพยาบาลพญาไท นวมินทร์ เราจึงมีวิธีการตรวจอย่างเป็นระบบ เริ่มจากการซักประวัติ ตรวจเลือดเพื่อดูค่า GFR ว่าไตสามารถทำหน้าที่กรองของเสียออกจากร่างกายได้กี่เปอร์เซ็นต์ การตรวจปัสสาวะ ตรวจด้วยวิธีอัลตร้าซาวด์ KUB เพื่อดูเนื้อไต และการตรวจเพิ่มเติมตามสาเหตุของคนไข้แต่ละบุคคล โดยโรคไตแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ

• โรคไตแบบฉับพลัน มีโอกาสหายได้เมื่อทำการรักษาตรงตามสาเหตุอย่างถูกต้อง เช่น การควบคุมความดันในคนไข้ที่มีโรคความดัน ควบคุมระดับน้ำตาลในคนไข้โรคเบาหวาน
• โรคไตแบบเรื้อรัง คนไข้ส่วนใหญ่จะเป็นตลอดชีวิต เป็นภาวะการทำงานของไตที่ลดลงอย่างค่อยเป็นค่อยไป นานมากกว่า 3 เดือน พบบ่อยในผู้ป่วย โรคเบาหวาน และความดันโลหิตสูง หากไม่ได้รับการรักษาจะทำให้เข้าสู่ภาวะไตเรื้อรังระยะสุดท้าย จนต้องได้รับการบำบัดทดแทนไตในที่สุด

โรคไตเรื้อรัง 5 ระยะและวิธีรักษา

• ระยะที่ 1 มีค่าการทำงานของไต (GFR) มากกว่า 90 ไตอยู่ในภาวะปกติแต่เริ่มมีความเสื่อมเกิดขึ้น รักษาด้วยการควบคุมอาหาร ออกกำลังกาย และรักษาโรคประจำตัว
• ระยะที่ 2 มีค่าการทำงานของไต (GFR) น้อยกว่า 90 ไตเสื่อม รักษาด้วยการควบคุมอาหาร ออกกำลังกายตามคำแนะนำของแพทย์ และติดตามอาการอย่างต่อเนื่อง
• ระยะที่ 3 มีค่าการทำงานของไต (GFR) น้อยกว่า 60 ไตเสื่อมมากขึ้น การทำหน้าที่กรองของเสียลดลง รักษาด้วยการควบคุมอาหาร ออกกำลังกายตามคำแนะนำของแพทย์ ตรวจโปรตีนในปัสสาวะ และติดตามอาการอย่างต่อเนื่อง
• ระยะที่ 4 มีค่าการทำงานของไต (GFR) น้อยกว่า 30 ควรรีบพบแพทย์เพื่อทำการรักษา แพทย์จะรักษาด้วยการควบคุมอาหาร ให้ออกกำลังกายตามคำแนะนำของแพทย์ ตรวจเลือดและปัสสาวะติดตามอาการทุก 3 หรือ 6 เดือน
• ระยะที่ 5 มีค่าการทำงานของไต (GFR) น้อยกว่า 15 เกิดภาวะไตวาย ไตไม่สามารถทำงานได้ ต้องรักษาด้วยการฟอกเลือดเมื่อค่า GFR ต่ำกว่า 9, หรือทำการผ่าตัดเปลี่ยนถ่ายไต

ปัจจุบันมี 3 วิธีการรักษา

• การปลูกถ่ายไต
• การล้างไตที่บ้าน (การล้างไตช่องท้อง)
• การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม

โรคไตสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย หากไม่ได้รับการตรวจหาสาเหตุและการรักษาที่เหมาะสมอาจนำไปสู่การเกิดโรคไตเรื้อรังและเกิดภาวะแทรกซ้อนจากโรคตามมาได้ เช่น ตัวบวม เท้าบวม เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย ปวดหลัง ปวดบั้นเอว ปัสสาวะมีฟอง รวมถึงมีความดันโลหิตสูงมาก ดังนั้น การตรวจสุขภาพประจำปี รวมทั้งการตรวจเลือดดูการทำงานของไตและการตรวจปัสสาวะถือว่ามีความจำเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะในประชากรกลุ่มเสี่ยง อาทิเช่น อายุมากกว่า 60 ปี มีประวัติโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ โรคนิ่วในทางเดินปัสสาวะ หรือผู้ป่วยที่รับประทานยาที่อาจส่งผลต่อการทำงานของไต ทานยาสมุนไพร หรือได้รับยาบำบัดทางเคมีบำบัดที่มีผลต่อไต ทั้งนี้หากพบว่าตนเองมีความเสี่ยงเป็นโรคไต แนะนำให้ไปพบแพทย์เฉพาะทางเพื่อการตรวจคัดกรองอย่างละเอียดอีกครั้ง

นอกจากการตรวจสุขภาพจึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างมาก รวมถึงการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร เช่น ลดการบริโภคอาหารเค็ม อาหารไขมันสูง อาหารหมักดอง รวมถึงการควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ รักษาระดับน้ำตาลในเลือด และความดันโลหิตให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ นอกจากนี้ควรงดการสูบบุหรี่ และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ หลีกเลี่ยงการใช้ยาแก้ปวด ยาสมุนไพรที่ไม่ทราบสรรพคุณ พร้อมกับใส่ใจสุขภาพตนเอง เพื่อลดความเสี่ยงที่จะทำให้เกิดโรคไต 

ขอบคุณข้อมูลจาก : โรงพยาบาลพญาไท นวมินทร์ และ กรมการแพทย์