ประวัติศาสตร์​รัตนโกสินทร์​ "เจ้าคุณ" สตรีฝ่ายใน ใน​ 7​ รัชกาล

เพจ​เฟซบุ๊ก​"โบราณนานมา" เล่าประวัติศาสตร์​ "เจ้าคุณ" ในสมัยรัตนโกสินทร์​  อ้างอิงงานเขียนและเรียบเรียง​จาก "สาส์นสมเด็จ" เล่ม 12โดยมูลนิธิสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ มูลนิธิสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และองค์การค้าคุรุสภา​ จัดพิมพ์และเผยแพร่​ โดยว่า

พระบรมราชโองการ โปรดเกล้าฯ 'เจ้าคุณพระสินีนาฏ' ดำรงฐานันดรศักดิ์ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุกชั...

“เจ้าคุณ” บรรดาศักดิ์สตรีฝ่ายใน

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายว่า

“เจ้าครอก” หมายความว่าเป็นเจ้าโดยกำเนิด
“เจ้าคุณ” หมายความว่าเป็นเจ้าโดยคุณ (คุณงามความดี)

“เจ้าคุณ” ที่ใช้เรียกผู้หญิงมีใช้ในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ครั้งรัชกาลพระเจ้าเสือ ที่กรมพระเทพามาตย์ไปทูลขอพระราชทานอภัยโทษแก่เจ้าฟ้าเพชรเจ้าฟ้าพร เมื่อครั้งถมบึงหูกวาง พระเจ้าเสือตรัสถามว่า “เจ้าคุณขึ้นมาด้วยกิจธุระอันใด”

สมัยรัชกาลที่ 1 เรียกท่านผู้หญิงนวล ภรรยาเจ้าพระยามหาเสนาฯ (บุนนาค) (ซึ่งท่านยังเป็นพี่น้องของสมเด็จพระอัครมเหสี) ว่า “เจ้าคุณ” เพราะสูงกว่าท่านผู้หญิงภริยาข้าราชการคนอื่น ๆ

เจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล มีธิดา 3 คน เรียกเป็นเจ้าคุณคือ เจ้าคุณวังหลวง (นุ่น) เจ้าคุณวังหน้า (คุ้ม) เจ้าคุณปราสาท (ต่าย)

สมัยรัชกาลที่ 2 ทรงยกย่องพี่น้องของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินีเป็นราชินิกูล เป็น เจ้าคุณราชินิกูล นับเป็นเจ้าคุณชั้นที่ 1(มีลูกลงมาให้เป็นเจ้าคุณชั้นที่ 2) และยังมีการเรียกผู้ที่มิใช่ราชินิกูลเป็นเจ้าคุณอีก 3 ท่าน คือ

- เจ้าจอมมารดาตานี ในรัชกาลที่ 1 (ธิดาเจ้าพระยามหาเสนาบุนนาคกับภรรยาเดิม) เรียกว่า “เจ้าคุณวัง”
- เจ้าจอมมารดาสี ในรัชกาลที่ 2 (ธิดาเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด)) เรียกว่า “เจ้าคุณพี”
- ท้าวศรีสัจจา (มิ) เรียกว่า “เจ้าคุณประตูดิน”

'เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี' นายทหารหญิง นักบิน ราชองครักษ์ฯ

สมัยรัชกาลที่ 3 มีการเรียกเจ้าจอม ๒ ท่านในรัชกาลที่ 2ว่าเจ้าคุณ คือ เจ้าจอมมารดาปรางใหญ่(พระมารดากรมหลวงวงศาธิราชสนิท) และเจ้าจอมมารดาศิลา (พระมารดากรมพระพิทักษ์เทเวศร์) ด้วยเหตุที่ว่าเป็นเชื้อสายราชินิกูลบางช้าง ทำให้เป็นเหตุเข้าใจผิดว่าเจ้าจอมมารดาของเจ้านายผู้ใหญ่เป็นเจ้าคุณ

ครั้นถึงสมัยรัชกาลที่ 4 ทรงบัญญัติให้เรียกใช้ได้เฉพาะสตรีที่ทรงแต่งตั้งเอง เนื่องจากมีการเรียกกันอย่างแพร่หลายจนฟั่นเฝือ ทรงบัญญัติชั้นเจ้าคุณราชินีกูลที่มีมาแล้ว 3 ชั้นคือ

ชั้นที่ 1 เจ้าคุณพระอัยยิกา
ชั้นที่ 2 เจ้าคุณพระประพันธวงศ์
ชั้นที่ 3 เจ้าคุณ

ทั้งนี้ ทรงตั้งธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่ 3 คน คือ

- เจ้าคุณแข (เจ้าคุณตำหนักใหม่) 
- เจ้าคุณปุก (เจ้าคุณกลาง) 
- เจ้าคุณหรุ่น (เจ้าคุณน้อย)

และทรงตั้งธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์นัอยที่เกิดจากท่านผู้หญิง 3 คน คือ

- เจ้าคุณนุ่ม (เจ้าคุณตำหนักใหม่) 
- เจ้าคุณเป้า 
- เจ้าคุณคลี่ ชุดนี้นับเป็นเจ้าคุณชั้นที่ 3

สมัยรัชกาลที่ 5 ทรงตั้งเจ้าจอมมารดาในรัชกาลที่ 4 เป็นเจ้าคุณ คือเจ้าคุณจอมมารดาสำลี เจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยม ทรงตั้งเจ้าจอมมารดาในรัชกาลที่ 5 เป็น เจ้าคุณจอมมารดาแพ ทรงตั้งเจ้าจอมมารดาเอมในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชนนีกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญเป็นเจ้าคุณจอมมารดาเอม

สมัยรัชกาลที่ 6 ปี 2464 มีพระบรมราชโองการเลื่อนบรรดาศักดิ์เจ้าคุณจอมมารดาแพ ขึ้นเป็น “เจ้าคุณพระประยูรวงศ์”

ครั้นถึงรัชกาลปัจจุบัน ปี 2562 มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สถาปนา "นางสาวสินีนาฏ วงศ์วชิราภักดิ์" ขึ้นเป็น “เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี”

พระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯสถาปนาเจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี

ที่มาของข้อมูล : นริศรานุวัดติวงศ์, สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยา. และสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. สาส์นสมเด็จ. เล่ม 12. พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา, 2504

หมายเหตุ​ : ภาพหน้าปก

ภาพซ้าย : เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5)

ภาพขวา : เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี

ขอบคุณภาพและข้อมูลจากเพจเฟซบุ๊กโบราณนานมา

อัปเดตข่าวล่าสุดก่อนใคร Add friend ได้ที่ @PPTVOnline