ประชากรหดจนน่าห่วง สัญญาณล้มละลายทางสังคมของญี่ปุ่น

เผยแพร่ 23 ก.พ. 2567 ,21:26น.

ประเทศญี่ปุ่นเข้าสู่ภาวะอัตราการเกิดตกต่ำอย่างรุนแรง เด็กเกิดใหม่น้อยลงทุกปี ขาดแคลนแรงงานหนุ่มสาว สัญญาณของความล้มละลายทางสังคมของญี่ปุ่น ?

คนแต่งงานน้อยลง ไม่มีลูกมากขึ้น

การเปลี่ยนแปลงทางประชากรศาสตร์ของญี่ปุ่นของอัตราการเกิดที่ตกต่ำจนน่าห่วง มันเกิดขึ้นมาจากการที่คู่แต่งงานในประเทศมีจำนวนลดน้อยลง ตั้งแต่การแพร่ระบาดของโควิด-19 ส่งผลมาถึงปัจจุบันอย่างต่อเนื่อง คู่แต่งงานใหม่ตัดสินใจไม่มีลูกกันเป็นส่วนใหญ่ Nikkei Asia รายงานตัวเลขเด็กเกิดใหม่เมื่อปี 2022 อยู่ที่ 1.2 ซึ่งต่ำที่สุดในรอบ 17 ปี ที่สำคัญยังตกต่ำเป็นปีที่ 7 ติดต่อกัน

ความเสี่ยงล้มละลายของสังคมญี่ปุ่น — The Collapse of Japan

อีกหนึ่งสิ่งที่น่ากลัว คือ โรงเรียนในต่างจังหวัดต่างปิดตัวลงเพราะ ไม่มีเด็กนักเรียนมาเรียน อย่างเช่นโรงเรียนประถม Yumoto ในหมู่บ้าน เทน-เอ ของจังหวัดฟูกูชิมะ หมู่บ้านที่รายล้อมไปด้วยภูเขาสำหรับคนชอบเล่นสกีและบ่อน้ำพุร้อน มีประชากรอยู่ประมาณ 5,000 คน แต่ไม่มีเด็กเกิดใหม่มีแต่ผู้สูงอายุ โรงเรียนประถม Yumoto ที่เปิดมานานกว่า 76 ปี จะต้องปิดตัวลงหลัง

การเกิดต่ำ แต่ผู้สูงอายุเต็มประเทศ

ข้อมูลของรัฐบาลญี่ปุ่นที่เปิดเผยใน World Economic Forum บอกว่า “มากกว่า 1 ใน 10 ของชาวญี่ปุ่นในประเทศเป็นคนอายุ 80 ปีขึ้นไป ส่วนจำนวนผู้สูงอายุที่อายุ 65 ปีขึ้นไปมีถึง 36 ล้านกว่าคน ทำให้ญี่ปุ่นกลายเป็นประเทศที่มีจำนวนผู้สูงอายุเยอะมากที่สุดในโลก” สังคมที่เต็มไปด้วยผู้สูงอายุนี้กำลังจะพาญี่ปุ่น ประเทศที่มีความเจริญอันดับต้น ๆ ของโลกสู่จุดวิกฤตของภาวะการขาดแคลนแรงงาน ซึ่งเกิดขึ้นเร็วกว่าปกติเพราะความไม่สัมพันธ์กันทางประชากรศาสตร์

ขณะที่ The Japan Times รายงานว่า “ในปี 2040 จำนวนแรงงานจะลดลงไปกว่า 11 ล้านคน” เกิดอะไรขึ้น? กับประเทศที่มีทั้งความเจริญ ความล้ำสมัยของอุตสาหกรรมเทคโนโลยี อาจเป็นความท้าทายอันใหญ่หลวงของญี่ปุ่นอย่างมาก ซึ่งการขาดแคลนแรงงานนี้เกิดขึ้นยังหลายอุตสาหกรรม ทั้งการเกษตร การก่อสร้าง และสาธารณสุข รัฐบาลตอนนี้ก็กำลังหัวหมุนกับการปฏิรูป ยกเครื่องข้อปฏิบัติของคนเข้าเมืองให้ผ่อนปรนมากขึ้น เพื่อเปิดรับแรงงานต่างชาติจากที่เคยเข้มงวดมาโดยตลอด รวมถึงบริษัทหลายที่ยกเลิกการกำหนดอายุเกษียนงานไปแล้ว

เด็กโรงเรียนที่ญี่ปุ่น — เด็กในประเทศญี่ปุ่น

แรงงานขาดแคลน กระทบอะไรบ้าง?

หลายบริษัทต้องปรับตัวกับแรงงานสูงอายุ หลายบริษัทต้องการแรงงานหนุ่มสาว และต้องมีทักษะด้วย แต่ความไม่สัมพันธ์กันทางประชากรศาสตร์ ทำให้บริษัทจำใจต้องรับคนสูงอายุมาทำงาน โดยข้อมูลจากกระทรวงสาธารณสุข แรงงาน และสวัสดิการญี่ปุ่นเปิดเผยรายงานเมื่อปี 2022 ว่า “ราว ๆ 40% ของบริษัทฯ จ้างแรงงานอายุเกิน 70 ปี กันทั้งนั้น”

เมื่อรับมาแล้วบริษัทก็ต้องแก้ไขนโยบายอายุการเกษียนงาน การประเมินอายุงานอีกด้วย โดยเพิ่มช่วงอายุให้ไกลออกไปอีกสวนทางกับที่รัฐบาลกำหนดให้อายุเกษียนที่ 65 ปี อย่างบริษัทเคมีชื่อดัง “Sumitomo” จ่ายค่าจ้างเต็มราคาให้กับแรงงานที่อายุตั้งแต่ 60 ถึง 65 ส่วน “YKK Group” เจ้าใหญ่ในวงการอุตสาหกรรม Hardware Plastic ไม่กำหนดอายุเกษียน

ผบกระทบเศรษฐกิจของประเทศ

เมื่อตลาดแรงงานขาดแคลน ไม่มีคนทำงาน ธุรกิจก็ประสบปัญหาสะดุด ไม่ว่าจะขั้นตอนการผลิต ไปจนถึงการจำหน่าย และยังกระทบภาพลักษณ์ของประเทศในการดึงดูดชาวต่างชาติเข้ามาทำงานน้อยลง อีกทั้งค่าเงินเยนที่อ่อนตัว ทำงานหนักแค่ไหนก็ได้ค่าจ้างไม่มาก และพวกวัยรุ่นหนุ่มสาวยังหนีค่าเงินเยนที่อ่อนยวบไปหางานที่ได้ค่าจ้างเยอะกว่าในต่างประเทศอีกด้วย

ปัญหาการเกิดตกต่ำ ผู้สูงอายุล้นประเทศ และการขาดแคลนเรงงาน ไม่ใช่ครั้งแรกที่ญี่ปุ่นถูกพูดถึง แต่ถ้าปัญหาเหล่านี้ยังคงวนเวียนอยู่ อาจจะเป็นสัญญาณที่น่ากังวลว่าโครงสร้างประชากรของประเทศอุตสาหกรรมล้ำสมัยอย่างญี่ปุ่นจะถึงภาวะสั่นคลอนจนล้มละลายทางสังคมหรือไม่ ?