"หนี้สหกรณ์" ทางรอดการเงิน หรือบ่อหมดหนี้ครัวเรือน

ยังคงติดตามสถานการณ์หนี้ครัวเรือนไทยอย่างต่อเนื่อง และวันนี้จะมาพูดถึง หนี้สหกรณ์ ซึ่งมีสมาชิกทั่วประเทศอยู่ถึง 11 ล้านราย โดยสหกรณ์ออมทรัพย์ เป็นกลุ่มที่มีมูลค่าการให้กู้ยืมรวมกันกว่า 2.43 ล้านล้านบาท สูงที่สุด

และมูลค่าเงินให้กู้ยืมแก่สมาชิกของสหกรณ์ออมทรัพย์ในประเทศไทยก็ติดอันดับหนี้สินครัวเรือนที่มีสัดส่วนถึง 15% และสมาชิกบางคนถูกหักหนี้สหกรณ์จากเงินเดือนจนเหลือเงินใช้ต่อเดือนน้อยมาก

 

"หนี้สหกรณ์" ถูกออกแบบมาให้ช่วยในเรื่องการออมและให้ความช่วยเหลือทางการเงินกับสมาชิก แต่..ปัจจุบันได้กลายมาเป็นช่องทางที่ทำให้ครัวเรือน "ก่อหนี้" เพิ่มขึ้น

แต่ก่อนจะไปถึงจุดนั้นมาดูภาพรวมของสหกรณ์ก่อน ข้อมูลปี 2567 จากสภาพัฒน์ สหกรณ์ทั่วประเทศมี 6,092 แห่ง ครอบคลุมสมาชิกกว่า 11 ล้านราย ส่วนใหญ่เป็นสหกรณ์การเกษตร เกือบ 3,000 ราย สมาชิก 5.9 ล้านคน ที่เหลือก็มีสหกรณ์ออมทรัพย์ และสหกรณ์อื่นๆ

• สหกรณ์การเกษตร 2,910 แห่ง สมาชิก 5.9 ล้านราย
• สหกรณ์ออมทรัพย์ 1,369 แห่ง สมาชิก 3.2 ล้านราย
• สหกรณ์อื่น 1,813 แห่ง สมาชิก 1.97 ล้านราย

สหกรณ์ออมทรัพย์ ก่อหนี้ครัวเรือนสูงสุด

แต่ถ้าไปดูมูลค่าสินทรัพย์ สหกรณ์ออมทรัพย์เป็นประเภทสหกรณ์ที่มีสัดส่วนของสินทรัพย์สูงที่สุด คือ 89.6% มีมูลค่าการให้กู้ยืมรวมกันกว่า 2.27 ล้านล้านบาท คือมากสุดถึง 90% ของการให้กู้ยืมของสหกรณ์ทุกประเภท ทำให้มูลค่าเงินให้กู้ยืมแก่สมาชิกของสหกรณ์ออมทรัพย์ในประเทศไทยมีสัดส่วนของหนี้ครัวเรือนถึง 15% และมีแนวโน้มว่าการกู้ยืมจะเพิ่มขึ้นด้วย

ไตรมาส 1/2568 แห่กู้สหกรณ์ออมทรัพย์ พุ่ง 2.43 ล้านล้านบาท

โดยขยายตัวเพิ่มขึ้นตั้งแต่ไตรมาส 3 ปี 2566 จาก 2.27 ล้านล้านบาท เป็น 2.43 ล้านล้านบาท ในไตรมาส 1 ปี 2568 หรือขยายตัวเฉลี่ยต่อไตรมาส 3.7% สวนทางกับหนี้ที่เกิดขึ้นกับสถาบันการเงินประเภทอื่นที่มีแนวโน้มชะลอตัวลง

แต่สิ่งที่น่าตกใจคือ การกำหนดเงินเดือนคงเหลือเพื่อหักชำระหนี้ ตรงนี้เป็นช่องโหว่สำคัญที่ทำให้การแก้หนี้ครัวเรือนกระทบเป็นลูกโซ่จากหนี้สหกรณ์ คือ การไปกู้เงินสหกรณ์จะถูกกำหนดการหักชำระหนี้จากเงินเดือนซึ่งปัจจุบันกำหนดไว้ว่าเงินเดือนคงเหลือหลังหักชำระหนี้ต้องไม่น้อยกว่า 30% ของเงินเดือนที่ได้รับ แต่สิ่งที่เกิดขึ้นคือ ....

โดนหักหนี้แทบหมดตัว เงินเดือนเหลือไม่ถึง 9,000 บาท/เดือน

แม้ว่าจะหักเงินเดือนเพื่อจ่ายหนี้สหกรณ์น้อยมากแล้วก็ตาม เงินเดือนที่เหลือยังน้อยมากจนแทบไม่เพียงพอต่อการาใช้จ่าย ยกตัวอย่างเช่น สหกรณ์ครู บางแห่ง พบว่า 1 ใน 5 ของข้าราชการครูและลูกจ้างของทั้งหมด คิดเป็นกว่า 2.8 หมื่นราย มีเงินเดือนคงเหลือใช้น้อยกว่า 30%

นอกจากนี้ ยังพบว่า ข้าราชการและลูกจ้างที่มีเงินเดือนคงเหลือต่ำกว่า 9,000 บาทต่อเดือน มีจำนวน 4.2 หมื่นราย จากข้าราชการและลูกจ้างทั้งหมดประมาณ 1.4 แสนราย (ข้อมูล ณ วันที่ 7 กรกฎาคม ปี 2567) ซึ่งการให้ลูกหนี้สหกรณ์มีเงินเดือนคงเหลือที่ต่ำเกินไป ดังนั้น คนกลุ่มนี้ก็ต้องดื้นรนหาช่องทางในการกู้หนี้ ยืมสิน จากแหล่งอื่นมาหมุนเงินเพื่อดำรงชีวิตต่อไป เกิดเป็นวงหนี้แบบไม่รู้จบ

ทำไมกู้สหกรณ์ถึงทำได้ง่าย จนกลายเป็น "บ่อสร้างหนี้ครัวเรือน"

เพราะการกู้สหกรณ์เข้าถึงง่าย กระบวนการตรวจสอบก่อนการให้กู้ก็น้อย ทำให้เกิดการกู้ยืมแบบเกินจำเป็น เน้นการช่วยเหลือซึ่งกันและกันในกลุ่ม ใช้เกณฑ์ภายในกันเอง เช่น อายุสมาชิก ผู้ค้ำประกันกันเอง จำนวนทุนเรือนหุ้น หรือ เพดานเงินเดือนคงเหลือ ที่สามารถหักหนี้ได้ บางประเภทไม่ต้องค้ำประกันด้วยซ้ำ ซึ่งจะเห็นช่องโหว่ตรงนี้ที่ไม่เหมือนธนาคารพาณิชย์ทั่วไป ทำให้ สหกรณ์เป็นเหมือน บ่อหนี้ครัวเรือน

กู้แล้วนำเงินไปใช้อะไร

จากสัดส่วนการกู้เงินสหกรณ์จะให้กู้กับสินเชื่อที่ไม่สร้างรายได้ โดยข้อมูลปี 2567 พบว่า 28.2% เป็นการกู้ยืมเพื่อเป็นค่าใช้จ่ายในครัวเรือน รองลงมา คือ 25.2% กู้เพื่อชำระหนี้เดิม และ 19.4% กู้ใช้สอยส่วนตัว

ทางออกแก้ หนี้สหกรณ์

การแก้หนี้สหกรณ์ยังคงเป็นไปอย่างจำกัด หลายด้าน ทั้งด้านกฎหมาย ความสามารถในการกำกับดูแล โดยปัจจุบันอยู่้ภายใต้ กรมส่งเสริมสหกรณ์ แต่กลับมีบทบาทคล้ายธุรกิจสถาบันการเงิน ที่มีทั้งฝากเงินและให้กู้เงิน โดยแต่ละประเภทและสังกัดหของแต่ละสหกรณ์ก็มีกฎเกณฑ์แตกต่างกันอีก

แต่ก็มีสหกรณ์ออมทรัพย์ที่ประสบความสำเร็จในการแก้ปัญหา คือ ร่วมมือกับบริษัทเครดิตบูโรแห่งชาติ อย่างสหกรณ์ออมทรัพย์ครูสระบุรี เป็นต้นแบบ มีสมาชิก 8669 คน โดยเปิดวงเงินพิเศษ 600 ล้านบาทเพื่อรองรับการรวมหนี้ของสมาชิกจากทุกที่ เป็นสัญญาฉบับเดียว ดอกเบี้ย 4.5% ต่อปี ต่ำกว่ารัฐบาลกำหนด หักเงินเดือนใช้หนี้ไม้น้อยกว่า 30% ห้ามก่อหนี้เพิ่ม หากพบว่าไปกู้เพิ่มจากที่อื่นจะถูกเรียกคืนเงินกู้สหกรณ์ทันที ทำประกันชีวิจเต็มวงเงินกดู้ เพื่อป้องกันความเสี่ยง