รู้จัก PTSD สภาวะเครียด หลังเจอเหตุกระทบจิตใจขั้นรุนแรง แพทย์เตือนเด็กก็เป็นได้

หลายคนเคยได้ยิน โรค PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) หรือ สภาวะป่วยทางจิตใจและเครียดภายหลังต้องเผชิญกับเหตุการณ์รุนแรงและสะเทือนจิตใจและรอดชีวิตมาได้ การสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รักและรอดชีวิตมาได้ทำให้เกิดมีความเครียดทางด้านจิตใจชนิดรุนแรงมาก จนต้องจมอยู่กับความทุกข์ทรมานเช่น

• ภัยธรรมชาติต่างๆ 
• อุบัติเหตุร้ายแรง รวมถึงอุบัติภัยหมู่ 
• การก่อจราจล การต้องเผชิญกับสงคราม เหตุสังหารหมู่
• การฆาตกรรม บุคคลอันเป็นที่รักฆ่าตัวตาย 
• การถูกทำร้ายร่างกาย คุกคามทางเพศ 
• ปัญหาความรุนแรงในครอบครัว

3 วิธีเอาตัวรอด หนี-ซ่อน-สู้ เมื่อตกอยู่ในสถานการณ์อันตราย

แยกให้ออก! เด็กติดเกม หรือ จิตเวช ความเครียดจากความกดดันต้องรีบรักษา!

อาการของ PTSD คือ มี 2 ระยะ

ระยะที่ 1 เกิดขึ้นภายใน 1 เดือนหลังเหตุการณ์ เรียกว่า Acute Stress Disorder (ASD) หรือ โรคเครียดฉับพลัน ผู้ป่วยที่อยู่ในระยะ ASD สามารถหายเองได้ หรือไม่เป็นอะไรเลยในเดือนแรก แต่หลังเกิดเหตุการณ์มาแล้ว 1 เดือนอาการนี้ยังไม่หายไปจะเรียกว่า PTS

ระยะที่ 2 คือหลังเกิดเหตุการณ์มาแล้ว 1 เดือน ที่เรียกว่า PTSD อาจแสดงอาการออกมาได้ ซึ่งอาจมีอาการเหล่านี้เกิดขึ้นได้

• คิดว่าอยู่ในเหตุการณ์นั้น (Re-experiencing) ไม่สามารถหลุดพ้นและปล่อยวางจากเหตุการณ์เหล่านี้ คิดวนเวียนถึงเหตุการณ์นั้นซ้ำๆ หรือนึกถึงความทรงจำเลวร้ายนั้นขึ้นมาเอง ทำให้รู้สึกเหมือนต้องไปอยู่ในเหตุการณ์นั้นซ้ำไปซ้ำมาจนตกใจกลัว (Flashback) การฝันถึงซ้ำๆ
• กลัวและหลีกเลี่ยง (Avoidance) กลัวสถานที่หรือสถานการณ์หลังจากประสบเหตุนั้นๆ หลีกเลี่ยงที่จะคิดและรู้สึกเกี่ยวกับสิ่งที่เชื่อมโยงกับเหตุการณ์ ไม่กล้าเผชิญกับปัจจัยสิ่งเร้าภายนอกที่จะทำให้นึกถึงเหตุการณ์ เช่น กลัวสถานที่ สถานการณ์ กิจกรรม บทสนทนา
• มีความรู้สึกนึกคิดในทางลบ (Negative alteration of cognition and mood)  ไม่มีความสุขแปลกแยกจากผู้อื่น มีการตีความขยายออกไปในทางลบ บางรายไม่สามารถจดจำส่วนที่สำคัญของเหตุการณ์นั้นได้ทำให้อาจมีความคิดบิดเบือนจากสาเหตุและผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นตามมาของเหตุการณ์ ซึ่งความคิดดังกล่าวจะนำไปสู่การตำหนิตัวเองและคนอื่น ส่งผลให้มีอารมณ์ฝังใจในทางลบ ขี้โกรธ ขี้อาย ขี้กลัว รู้สึกผิดอยู่ตลอดเวลา
• อาการตกใจและหวาดกลัว (Hyperarousal symptoms) เป็นอาการคอยจับจ้อง คอยระวังตัว ตื่นตัว และมักมีอาการหงุดหงิด ตกใจง่าย โกรธง่าย รวมถึงสะดุ้งและผวาง่ายขึ้นกับเสียงดังๆ ส่งผลให้ขาดสมาธิ นอนหลับไม่สนิท หลับยาก หรือชอบสะดุ้งตื่นในขณะที่นอนหลับ

ถ้าหลังจากเหตุการณ์เลวร้ายต่างๆ ผ่านไปแล้ว 4 สัปดาห์แต่ยังคงมีอาการเหล่านี้อยู่ หรือบางรายที่อาการเกิดขึ้นในภายหลัง อาการดังกล่าวจะมีผลต่อทั้งการเรียนการทำงานในชีวิตประจำวันให้แย่ลง ควรเข้ารับคำปรึกษาจากจิตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ

 

 

ขณะที่กรมสุขภาพจิตแนะนำสำหรับผู้ใหญ่ดูแลเด็กและวัยรุ่น ที่มีความเสี่ยงภาวะเครียดหลังเหตุความรุนแรง ข้อควรรู้ ว่า เด็กไม่สามารถสื่อสารอารมณ์ความเครียดไม่สามารถเข้าใจได้เท่าผู้ใหญ่และสามารถซึมซับ พฤติกรรมเลียนแบบ เร็วกว่าผู้ใหญ่หลายเท่า

ข้อสังเหตุว่า “เด็ก” อาจอยู่ในภาวะ PTSD

• อายุเด็ก ความรุนแรงที่ได้รับและเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นมีความหมายต่อผู้ป่วยมากน้อยแค่ไหน
• ความยาวนานของระยะเวลาที่ประสบเหตุการณ์
• บุคลิกและวิธีการเผชิญต่อสภาวะความเครียดผู้ป่วยเอง
• ประสบการณ์เก่าที่เคยมีมาก่อนเด็กต้องเผชิญกับความยากลำบากทางด้านจิตใจสังคมอย่างต่อเนื่อง
• สภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวย ขาดการสนับสนุนจากสังคมรอบ
• งอแงง่าย เรียกร้องความสนใจมากกว่าปกติ แยกตัวไม่อยากไปโรงเรียน
• นอนไม่หลับ หลับไม่ดี ฝันร้าย
• หวาดผวา กลัวการแยกจากผู้ปกครอง
• สุขภาพจิตของพ่อแม่ของเด็กที่แสดงออกถึงความวิตกกังวล ซึมเศร้าหลังเกิดเหตุการณ์มีส่วนสำคัญต่อการเกิดPTSDในเด็กได้ รวมถึงการที่พ่อแม่ไม่สนับสนุน ไม่ให้กำลังใจ ไม่เป็นมิตรกับเด็ก การเลี้ยงดูแบบบังคับด้วย

สิ่งที่ควรทำ

• คำนึกถึงความปลอดภัยทั้งร่างกายและจิตใจของเด็กเป็นอันดับหนึ่ง
• รีบให้เด็กกลับเข้าสู่การใช้ชีวิตปกติ
• ผู้ใหญ่จัดการอารมณ์ตนเองเป็นต้นแบบ
• มีผู้ใหญ่/ผู้ปกครอง ดูแลใกล้ชิด เป็นพี่พึ่งทางจิตใจ โดยเฉพาะในครอบครัวที่มีสูญเสีย
• พาทำกิจดรรมผ่อนคลาย เช่น ปั้นดิน เล่นทราย ศิลปะ ร้องเพลง

ไม่ควรทำ

• ไม่ถามเด็กให้เล่าถึงเหตุการณ์
• งดเอาเด็กมาออกข่าว เสพข่าว
• ไม่เอาเด็กม่เป็นเครื่องมือสร้างภาพกระแสดราม่า

หลังเหตุการณ์ความรุนแรง ความกลัว เกิดได้ตามระดับเผชิญเหตุการณ์ กระบวนการธรรมชาติจะดีขึ้นภายใน 3-6 เดือน หากยังมีปัญหาหรือความผิดปกติควรปรึกษาจิตแพทย์ทันที

ซึ่งการรักษาโรค PTSD เป็นสิ่งที่ควรให้ความสำคัญและรีบปฎิบัติทันที โดยเฉพาะอาการที่เกิดขึ้นในช่วงแรก เพราะถ้าเพิกเฉย ทอดทิ้ง ไม่รักษา หรือให้การช่วยเหลือช้าก็จะทำให้เด็กกลายเป็นผู้ป่วยที่มีอาการเรื้อรังไปนานซึ่งการรักษาต้องคอยติดตามอาการทางจิตใจ เพื่อฟื้นฟูชุมชนให้กลับสู่ปกติโดยเร็ว คัดกรองอาการ สังเกตพฤติกรรมและอาการของเด็ก และหากต้องการปรึกษาแพทย์ สามารถโทรสายด่วนกรมสุขภาพจิต 1323 ได้  

การรักษาทางด้านจิตใจ ประกอบด้วยการทำจิตบำบัด อันมีหลากหลายวิธี

• Trauma-Focused Cognitive Therapy สำรวจและพูดคุยกับเด็กเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น โดยแนะนำวิธีการให้รู้สึกผ่อนคลายกับการเผชิญสิ่งที่ทำให้ตื่นกลัว ปรับเปลี่ยนความเชื่อและความคิดบิดเบือนเกี่ยวกับอาการหรือเหตุการณ์ครั้งนั้น ฝึกให้ควบคุมความรู้สึกนึกคิดและรับมือกับอารมณ์ของตนเองได้ โดยมีผู้ปกครองมีส่วนร่วม เพื่อสร้างความเข้าใจโดยการให้ความรู้ผู้ปกครองกับเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เด็กพบเจอและปฏิกิริยาที่อาจเกิดขึ้นตามมาได้ รวมทั้งให้ทักษะผู้ปกครองในการช่วยปรับพฤติกรรมแก้ไขพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของเด็กอย่างถูกต้อง
• Cognitive-Behavior Therapy (CBT) การทำจิตบำบัดรายบุคคล
  • พ่อแม่มีส่วนร่วมในการบำบัดรักษา
  • เปลี่ยนแปลงและแก้ไขสิ่งแวดล้อม คือ การให้ความรู้กับครู พ่อแม่ ผู้ป่วยเด็ก รวมถึงผู้เกี่ยวข้องเกี่ยวกับโรค PTSD ในทาง จิตเวชเด็ก การจัดกิจกรรมในโรงเรียนให้เด็กเข้าสู่ภาวะปกติเร็วที่สุด การจัดที่อยู่อาศัยให้มั่นคงปลอดภัย มีระบบการป้องกันการเกิดภัยพิบัติซ้ำ รวมถึงการฟื้นฟูชุมชน

การรักษาด้วยยา

ปัจจุบันการใช้ยากลุ่ม SSRIs (Selective serotonin reuptake inhibitor) เช่น Sertraline, Paroxetine มีประสิทธิภาพในรักษาในผู้ใหญ่ ยังขาดข้อมูลสนับสนุนทางงานวิจัยในเด็ก ดังนั้นการใช้ยาในเด็กและวัยรุ่นควรจะพิจารณาเป็นรายๆไป 

ข้อมูลจาก : โรงพยาบาลสมิตเวช,โรงพยาบาลพญาไท,กรมสุขภาพจิต

ป่วยจริงไม่หงายการ์ด “ป่วยจิตเวช” แบบไหนละเว้นโทษได้

ปัญหาสุขภาพจิตไทยพุ่ง 3.3 หมื่นคน สธ.เร่งขยายสิทธิด้านรักษา