ใครคืออาชญากรสงคราม? ประธานาธิบดีปูตินมีโอกาสเจอลงโทษแค่ไหน

ประธานาธิบดีโจ ไบเดน แห่งสหรัฐ เรียกประธานาธิบดีวราดีเมียร์ ปูติน แห่งรัสเซียว่า "อาชญากรสงคราม" หลังจากองทัพรัสเซียโจมตีโรงพยาบาลในยูเครน คำถามที่ตามมา คือแล้วอย่างไรต่อไป

การประกาศว่าใครเป็น "อาชญากรสงคราม" ไม่ใช่เป็นคำพูดลอย ๆ แต่มีข้อกำหนดว่าใครเข้าข่ายอาชญากรสงครามและจะมีมาตรการลงโทษ ซึ่งกรณีของประธานาธิบดีปูติน อาจไม่ง่ายนักในการลงโทษ แม้ว่าจะมีคนบอกว่าสงครามในยูเครนเข้าข่ายเป็น "อาชญากรสงคราม" ก็ตาม

จำคุกผู้นำเซิร์บ 40 ปี ฐานฆ่าล้างเผ่าพันธุ์  

รัสเซียเคือง ไบเดนเรียกปูติน อาชญากรสงคราม | 17 มี.ค. 65 | รอบโลก DAILY

หลังจากประธานาธิบดีไบเดน กล่าวหาว่าประธานาธิบดีปูติน เป็น "อาชญากรสงคราม" ในช่วงที่กล่าวกับผู้สื่อข่าว ซึ่งต่อมาทำเนียบขาวพยายามหลีกเลี่ยงในการกล่าวหาประธานาธิบดีปูตินว่าเป็นอาชญากรสงคราม โดยระบุว่าต้องมีการไต่สวนสิ่งที่เกิดขึ้นและต้องเป็นไปตามข้อตกลงของนานาชาติ แต่หลังจากประธานาธิบดีไบเดนใช้คำนี้เรียกประธานาธิบดีปูติน ทำให้ทางทำเนียบขาวต้องออกมาแก้ต่างว่าประธานาธิบดีไบเดนพูดจากความรู้สึกต่อสงครามที่กำลังเกิดขึ้นในยูเครน

แม้การกล่าวหาประธานาธิบดีปูติน เป็นคำกล่าวที่เต็มที่ไปด้วยความรู้สึกทางการเมือง แต่ขณะนี้กระบวนการสอบสวนก็ได้เริ่มขึ้นแล้ว โดยสหรัฐและอีก 44 ประเทศ โดยรวบรวมหลักฐานและสอบสวนสถานการณ์ที่เกิดขึ้น หลังจาก คณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (United Nations Human Rights Council) ให้มีการสอบสวน อีกทั้ง ศาลอาญาระหว่างประเทศ (International Criminal Court) ก็มีคำสั่งดังกล่าวเช่นเดียวกัน

อาชญากรสงครามคือใคร?

คำว่าอาชญากรสงคราม หลายถึงบุคคลผู้ที่ระเมิดกฏกติกาที่เห็นชอบร่วมกันจากผู้นำทั่วโลก ซึ่งเป็นกฏสำหรับกรณีความขัดแย้งด้วยกำลังทหาร โดยจะตรวจสอบว่าประเทศที่อยู่ในภาวะสงครามมีการปฏิบัติอย่างไร

กฏดังกล่าวมีการปรับปรุงและเพิ่มเติม โดยนำมาจากอนุสัญญาเจนีวา(Geneva Conventions) ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยมีเป้าหมายเพื่อปกป้องประชาชนที่ไม่ยุ่งเกี่ยวกับการต่อสู้และผู้ที่ไม่ได้เข้าร่วมการต่อสู้ รวมถึงพลเรือนที่เป็นหมอ พยาบาล ทหารที่ได้รับบาดเจ็บและนักโทษสงคราม

กฏดังกล่าวยังมีการกำหนดเป้าหมายว่าใครสามารถเป็นเป้าหมายในสงคราม และใช้อาวุธอะไรได้ โดยมีอาวุธบางประเภทถูกห้ามใช้ รวมทั้งอาวุธเคมี หรือ อาวุธชีวภาพ

อาชญากรรมอะไรที่ทำให้กลายเป็นอาชญากรสงคราม?

อาชญากรสงคราม หมายถึงผู้ที่มีส่วนในการทำลายล้างชีวิตผู้คนและทรัพย์สินที่ไม่ใช่เป้าหมายทางการทหาร โดยเป็นการทำลายและเข่นฆ่าโดยจงใจ มีเป้าหมายที่พลเรือน มีการใช้กำลังอย่างไม่สมเหตุสมผล 

ศาลอาญาระหว่างประเทศ ยังขยายความอาชญากรสงคราม รวมถึงการโจมตีอย่างกว้างขวางและวางแผนอย่างเป็นระบบ มีเป้าหมายที่เป็นพลเรือน รวมถึงการฆาตรกรรม การขับไล่ ข่มขืนและบีบบังคับทางเพศ

ประธานาธิบดีปูตินจะเข้าข่ายอาชญากรสงครามหรือไม่นั้น จะต้องมีการสอบสวนว่าเป็นผู้รับผิดชอบต่อการออกคำสั่งหรือไม่ และหากผู้บังคับบัญชาการทหารรับรู้ หรือเคยรู้มาก่อนเกี่ยวกีบคำสั่งดังกล่าว แต่ไม่ได้พยายามป้องกันหรือระงับเหตุ ก็จะต้องรับผิดตามกฎหมายด้วย

จะนำไปสู่กระบวนการยุติธรรมอย่างไร?

โดยทั่วไป มี 4 แนวทางในการสอบสวนและกำหนดว่าเป็นอาชญากรรมสงคราม แต่ละแนวทางมีข้อจำกัดในตัวมันเอง โดยแนวทางหนึ่งมาจาก ศาลอาญาระหว่างประเทศ 

แนวทางที่สอง มาจากสหประชาชาติ ที่ตั้งคณะกรรมการสอบสวนขึ้นมา เพื่อหาหลักฐานว่าประธานาธิบดีปูติน มีความผิดฐานอาชญากรสงครามหรือไม่

แนวทางที่สาม เกิดจากการไต่สวน หรือ ศาลในกลุ่มประเทศที่เกี่ยวข้อง เช่น นาโต สหภาพยุโรปและสหรัฐ ยกตัวอย่าง การพิจารณาคดีเนือร์นแบร์ค เป็นชุดการพิจารณาคดีทางทหารที่ฝ่ายสัมพันธมิตรผู้ชนะสงครามโลกครั้งที่สองเป็นผู้จัดตั้งขึ้น เป็นการฟ้องผู้นำของนาซีเยอรมนีซึ่งพ่ายสงคราม 

แนวทางสุดท้าย บางประเทศมีกฎหมายของตัวเองบังคับใช้ ยกตัวอย่างเช่นเยอรมนี ที่กำลังสอบสวนประธานาธิบดีปูติน ส่วนสหรฐยังไม่มีกฎหมายในลักษณะนี้ แต่กระทรวงยุติธรรมสหรัฐมีแผนกที่ดูแลเฉพาะในเรื่องการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ การทรมาน และการใช้ทหารเด็ก เป็นต้น

ปูตินจะถูกไต่สวนที่ไหน?

ยังไม่กระจ่างชัดนัก รัสเซียไม่ยอมรับการตัดสินของศาลอาญาระหว่างประเทศ และไม่ยอมส่งใครไปที่กรุงเฮก เนอเธอแลนด์ อีกทั้งสหรัฐเองก็ไม่ได้ยอมรับอำนาจหน้าที่ของศาลอาญาระหว่างประเทศเช่นเดียวกัน ดังนั้นจึงยากที่ประธานาธิบดีปูตินจะไปให้การได้

มีผู้นำชาติไหนในอดีตที่เคยถูกลงโทษหรือไม่?

เคยมีเช่นกันที่ผู้นำประเทศถูกดำเนินคดี เช่นผู้นำบอสเนีย กัมพูชาและรวันดา

ผู้นำยูโกสลาเวีย สโลโบดัน มิโลเซวิช ถูกตัดสินจำคุกในกรุงเฮกสำหรับความขัดแย้งรุนแรงในต้นทศวรรษที่ 1990 แต่เสียชีวิตในคุกก่อนการตัดสินคดี รวมทั้งผู้นำทางการทหารสองคนก็ถูกลงโทษจำคุกตลอดชีวิต

ประธานาธิบดี ชาร์ล เทเลอร์ แห่งไลบีเรีย ถูกตัดสินจำคุก 50 ปี  หลังจากมีหลักฐานว่าสนับสนุนการทารุณในสาธารณรัฐเซียร์ราลีโอนในอาฟริกาตะวันตก ประเทศเพื่อนบ้าน รวมถึง Hissene Habre เผด็จการของชาด ซึ่งเสียชีวิตในปีที่ผ่านมา เป็นผู้นำประเทศคนแรกที่มีหลักฐานว่าก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติในศาลอาฟริกา เขาถูกจำคุกตลอดชีวิต

ประธานาธิบดีปูตินจะมีโอกาสไหม?

หากดูจากอดีตที่ผ่านมา ผู้ที่ถูกดำเนินคดีเป็นอาชญากรสงคราม ส่วนมากเป็นผู้นำชาติเล็ก ๆ หรือไม่ก็เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในประเทศ แต่กรณีของประธานาธิบดีปูติน นับว่าเป็นเรื่องยากมาก เพราะรัสเซียเป็นมหาอำนาจของโลก อีกทั้งครอบครองอาวุธนิวเคลียร์ที่มีอำนาจทำลายล้างมหาศาล และที่ผ่านมา รัสเซียก็ขู่ประเทศตะวันตกเป็นระยะ ๆ ดังนั้นจึงแทบเป็นไปไม่ได้หากประธานาธิบดีปูตินยังมีอำนาจ