รู้ลึกอาการ "ข้อเข่าเสื่อม" โรคที่พบบ่อยในกลุ่มสูงวัย-นักกีฬา
ข้อเข่าเสื่อมโรคบั่นทอนคุณภาพชีวิตที่ได้บ่อยในกลุ่มผู้สูงอายุและนักกีฬา เผยอาการที่ควรรับการรักษา
โรคข้อเข่าเสื่อม คือโรคที่เกิดจากความเสื่อมของกระดูกอ่อนผิวข้อ ทั้งทางด้านรูปร่าง โครงสร้าง การทำงานของกระดูกข้อต่อและกระดูกบริเวณใกล้ข้อ การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นไม่สามารถกลับสู่สภาพเดิมและอาจมีความเสื่อมรุนแรงขึ้นตามลำดับ
ข้อเข่าเสื่อมในผู้สูงอายุ
เกิดจากการใช้ของอวัยวะนั้นๆ เป็นเวลานาน การใช้งานอย่างหนัก และด้วยอายุที่มากขึ้นก็เป็นตัวแปร ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของผิวข้อกระดูกเสื่อมซึ่งมักจะเกิดร่วมกับอาการข้ออักเสบด้วย
5 อาชีพต้องระวัง! เสี่ยงกระดูกสันหลังพังไม่รู้ตัว
เช็กเลย! หลังกินวิตามินเสริม ช่วยให้สุขภาพดีขึ้นจริงหรือไม่?
อีกทั้งเมื่ออายุเพิ่มมากขึ้นแต่ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง จึงทำให้เนื้อเยื่อรอบข้อไม่แข็งแรง เส้นเอ็นหย่อนยาน ข้อหลวมไม่มั่นคง ซึ่งไม่ว่าความรุนแรงของอาการจะมากหรือน้อย ก็เป็นปัญหาในการดำเนินชีวิต
ข้อเข่าเสื่อมในนักกีฬา
การเล่นกีฬาที่ผิดวิธีอาจทำให้ข้อเข่าเสื่อมในอนาคตได้ สำหรับกีฬาที่ส่งผลต่อเข่าคือกีฬาที่ต้องมีการปะทะหรือว่ามีการกระโดด เช่น ฟุตบอล บาสเก็ตบอล รักบี้ มวย เทนนิส แบดมินตัน การกระโดดเชือก แรงกระแทกที่เกิดขึ้นในข้อเข่าอาจทำให้เกิดการฉีกขาดของกระดูกอ่อนหรือเส้นเอ็นภายใน ทำให้ความแข็งแรงของข้อเข่าเสียไป แม้ว่าการเล่นกีฬาจะมีประโยชน์ แต่ควรระมัดระวังไม่เล่นหนักและควรเลี่ยงการปะทะ หากมีอาการผิดปกติให้รีบพบแพทย์
สาเหตุความเสื่อมของข้อเข่า
ความเสื่อมแบบปฐมภูมิหรือไม่ทราบสาเหตุ เป็นภาวะที่เกิดจากการเสื่อมสภาพของผิวกระดูกอ่อนตามวัย
ปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อความเสื่อมของข้อเข่า ได้แก่
- อายุ พบว่า อายุ 40 ปี เริ่มมีข้อเสื่อม อายุ 60 ปี เป็นข้อเข่าเสื่อมได้ถึงร้อยละ 40
- เพศ ผู้หญิงพบมากกว่าผู้ชาย 2 – 3 เท่า ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับการทำงานของระบบต่อมไร้ท่อของร่างกาย
- น้ำหนักตัวที่เกิน น้ำหนักตัวมีความสัมพันธ์อย่างมากกับเข่าเสื่อม พบว่าน้ำหนักตัวที่เพิ่มขึ้น 0.5 กิโลกรัม จะเพิ่มแรงที่กระทำต่อข้อเข่า 1 – 1.5 กิโลกรัม ขณะเดียวกันเซลล์ไขมันที่มากเกินไปจะมีผลต่อเซลล์กระดูกอ่อนและเซลล์กระดูกส่งผลให้ข้อเสื่อมเร็วขึ้น
- การใช้งาน ท่าทาง กิจกรรมที่มีแรงกดต่อข้อเข่ามาก เช่น การนั่งคุกเข่า พับเพียบ ขัดสมาธิ ขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ เป็นต้น
- ความบกพร่องของส่วนประกอบของข้อ เช่น ข้อเข่าหลวม กล้ามเนื้อต้นขาอ่อนแรง
- กรรมพันธุ์ โรคข้อเข่าเสื่อมมีหลักฐานการถ่ายทอดทางพันธุกรรมน้อยกว่าที่ข้อนิ้วมือเสื่อม
ความเสื่อมแบบทุติยภูมิ เป็นความเสื่อมที่ทราบสาเหตุ เช่น เคยประสบอุบัติเหตุมีการบาดเจ็บที่ข้อ เส้นเอ็น การบาดเจ็บเรื้อรังที่บริเวณข้อเข่าจากการทำงานหรือการเล่นกีฬา โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ เกาต์ ข้ออักเสบติดเชื้อ โรคของต่อมไร้ท่อ เช่น อ้วน เป็นต้น
อาการโรคข้อเข่าเสื่อม
- อาการระยะแรก เริ่มปวดเข่าเวลามีการเคลื่อนไหว เช่น เดิน ขึ้นลงบันได หรือนั่งพับเข่า อาการจะดีขึ้นเมื่อหยุดพักการใช้ข้อ ร่วมกับมีอาการข้อฝืดขัด โดยเฉพาะเมื่อหยุดการเคลื่อนไหวเป็นเวลานาน เมื่อขยับข้อจะรู้สึกถึงการเสียดสีของกระดูกหรือมีเสียงดังในข้อ
- อาการเมื่อมีภาวะข้อเสื่อมรุนแรง อาการปวดจะรุนแรงมากขึ้น บางครั้งปวดเวลากลางคืน อาจคลำส่วนกระดูกงอกได้บริเวณด้านข้างข้อ เมื่อเกร็งกล้ามเนื้อต้นขาเต็มที่จะมีอาการปวดหรือเสียวบริเวณกระดูกสะบ้า หากมีการอักเสบจะมีข้อบวม ร้อน และตรวจพบน้ำในช่องข้อ ถ้ามีข้อเสื่อมมานานจะพบว่า เหยียดหรืองอข้อเข่าได้ไม่ค่อยสุด กล้ามเนื้อต้นขาลีบ ข้อเข่าโก่ง หลวม หรือบิดเบี้ยวผิดรูป ทำให้เดินและใช้ชีวิตประจำวันลำบาก และมีอาการปวดเวลาเดินหรือขยับ ซึ่งอาการกลุ่มนี้ควรพบแพทย์
อาการที่บ่งชี้ข้อเข่าเสื่อม
การประเมินอาการของผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม บ่งบอกถึงอาการปวดมาก ตึงมาก ใช้งานข้อได้น้อยมิติ ประกอบด้วย
- อาการปวดข้อ (Pain Dimension)
- อาการข้อฝืด ข้อตึง (Stiffness Dimension)
- การใช้งานข้อ (Function Dimension)
1. อาการปวดข้อ (Pain Dimension)
- ปวดข้อเข่าขณะเดิน ในอิริยาบถเดินบนพื้นเรียบ เช่น เดินในห้างสรรพสินค้า ท่านมีอาการปวดเข่ามากน้อยเพียงไร?
- ปวดข้อเข่าขณะขึ้นลงบันได ภายหลังท่านขึ้นลงบันได 1 ชั้น ท่านมีอาการปวดเข่ามากน้อยเพียงไร? หากอาการปวดไม่เท่ากันในขณะขึ้น หรือลงบันได ให้บันทึกในส่วนที่มีอาการปวดมากกว่า
- ปวดข้อเข่าตอนกลางคืน ในช่วงกลางคืน ท่านมีอาการปวดเข่าที่รบกวนการนอนหรือไม่
- ปวดข้อเข่าขณะพัก ในอิริยาบถที่พักการใช้งานข้อ หรือขณะนั่งเฉย ๆ ไม่ยืน ไม่เดิน ท่านมีอาการปวดเข่ามากน้อยเพียงไร?
- ปวดข้อเข่าขณะยืนลงนํ้าหนัก ท่านมีอาการปวดเข่ามากน้อยเพียงไร หากท่านยืนลงน้ำหนักขาข้างที่ปวด โดยไม่มีการขยับข้อเข่า
2. อาการข้อฝืด ข้อตึง (Stiffness Dimension) อาการข้อฝืด ยึดตึงของท่านในแต่ละช่วงของวัน
- ข้อฝืดช่วงเช้า (ขณะตื่นนอน) ขณะตื่นนอนตอนเช้า ท่านสามารถขยับข้อเข่าได้ดีหรือไม่ ท่านรู้สึกว่าข้อเข่าตึงมากน้อยเพียงไร ?
- ข้อฝืดในช่วงระหว่างวัน ในช่วงระหว่างวันที่ท่านทำงาน หากท่านเปลี่ยนอิริยาบถต่าง ๆ เช่น จากท่านั่งไปยืน หรือจากยืนไปเดิน เป็นต้น ท่านสามารถขยับข้อเข่าได้ดีหรือไม่ ท่านรู้สึกเหมือนมีกาวยึดข้อเข่าไว้ หรือรู้สึกตึงมากน้อยเพียงไร ?(หมายเหตุ: บางรายจะมีอาการตึงมากตอนเช้า ในขณะที่บางรายรู้สึกตึงมากในระหว่างวัน)
3. การใช้งานข้อ (Function Dimension) ความสามารถในการใช้งานข้อของท่านในอิริยาบถต่าง ๆ
- การลงบันได ท่านมีความลำบากในการลงบันได ท่านสามารถทำได้คล่องแคล่วหรือไม่ เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การขึ้นบันได ท่านมีความลำบากในการขึ้นบันได ท่านสามารถทำได้คล่องแคล่วหรือไม่ เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การลุกยืนจากท่านั่ง ท่านมีความลำบากในขณะเปลี่ยนอิริยาบถจากท่านั่ง (เก้าอี้) ไปยืน ท่านสามารถทำได้คล่องแคล่วหรือไม่ เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การยืน ท่านมีความลำบากในการยืนหรือไม่? ท่านสามารถยืนได้นานหรือไม่? เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การเดินบนพื้นราบ ท่านมีความลำบากในการเดินพื้นเรียบ เช่น เดินในห้างสรรพสินค้าหรือไม่
- การขึ้นลงรถยนต์ ท่านมีความลำบากในอิริยาบถขึ้นลงจากรถยนต์หรือรถโดยสารมากน้อยเพียงไร เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การไปซื้อของ ท่านสามารถไปตลาดหรือไปซูเปอร์มาร์เก็ต จับจ่ายใช้สอยได้เหมือนสมัยหนุ่มสาวหรือไม่?
- การใส่กางเกง ท่านมีความลำบากในอิริยาบถใส่กางเกง (ชั้นใน หรือชั้นนอก) สามารถยืนใส่ได้ดีเหมือนเดิมหรือไม่?
- การลุกจากเตียง ท่านมีความลำบากในขณะเปลี่ยนอิริยาบถจากท่านอนแล้วลุกขึ้นนั่งข้างเตียง
- การถอดกางเกง ท่านมีความลำบากในการถอดกางเกง (ชั้นในหรือชั้นนอก) สามารถยืนถอดได้ดีเหมือนเดิมหรือไม่? หรือต้องนั่งจึงจะถอดได้
- การอาบนํ้าเอง ท่านมีความลำบากในการอาบน้ำหรือไม่? ต้องการคนช่วยอาบหรือไม่
- การนั่ง ท่านมีความลำบากในการเปลี่ยนอิริยาบถจากยืนลงนั่งเก้าอี้ (ไม่ใช่นั่งพื้น )
- การนั่งส้วม ท่านมีความลำบากในการนั่งส้วม (ส้วมที่ใช้ประจำ) หรือไม่? เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว การลงนั่ง หรือลุกขึ้นจากโถลำบากหรือทุลักทุเล
- การทำงานบ้านหนัก ๆ ท่านมีความลำบากในการทำงานบ้านหนัก ๆ เช่น ล้างห้องน้ำ ล้างรถ รดต้นไม้ในสวน ถูบ้าน ดูดฝุ่น ตัดหญ้า กวาดใบไม้ ยกหรือหิ้วของหนัก เป็นต้น
- ท่านสามารถทำได้คล่องแคล่วเหมือนเดิมหรือไม่? เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
- การทำงานบ้านเบา ๆ ท่านมีความลำบากในการทำงานบ้านเบา ๆ เช่น ทำกับข้าว ล้างถ้วยจาน ปัดฝุ่น เช็ดโต๊ะ จัดโต๊ะ เป็นต้น ท่านสามารถทำได้คล่องแคล่วเหมือนเดิมหรือไม่? เมื่อเปรียบเทียบกับความสามารถในวัยหนุ่มสาว
ทั้งนี้ หากผู้ป่วยเป็นในระยะรุนแรงควรต้องพบแพทย์
ขอบคุณข้อมูลสุขภาพจาก โรงพยาบาลกรุงเทพ