วันพืชมงคล หรือ พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ กำหนดให้เป็นวันหยุดราชการประจำปีอีกวันหนึ่ง โดยแต่ละปีจะกำหนดวันจัดพระราชพิธีไม่ตรงกัน ด้วยเหตุที่ต้องดูฤกษ์ยามที่เหมาะสมเพื่อเริ่มต้นวันเพาะปลูกของเกษตรกร ซึ่งทางสำนักพระราชวังจะเป็นผู้กำหนดตาม "ปฏิทินหลวง"
ประกอบไปด้วย 2 พระราชพิธีสำคัญ คือ พระราชพิธีพืชมงคล (พิธีสงฆ์) จัดก่อนล่วงหน้า 1 วัน และ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ (พิธีพราหมณ์) ปีนี้ตรงกับวันที่ 10 พฤษภาคม 2567 (วันจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ไถ หว่าน)
โดยแต่ะละปีจะมีพิธีกรรมสำคัญ 2 อย่าง นั่นคือ "การเสี่ยงทาย" ประกอบไปด้วย การเสี่ยงทายผ้านุ่ง ซึ่งผู้ทำหน้าที่ "พระยาแรกนา" จะเสี่ยงทายจับผ้านุ่งเพื่อสวมไปประกอบพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญยังท้องสนามหลวง
ผ้านุ่งซึ่งพระยาแรกนาตั้งสัตยาธิษฐานหยิบนั้น เป็นผ้าลาย มีด้วยกัน 3 ผืน คือ หกคืบ ห้าคืบ และสี่คืบ ผ้านุ่งนี้จะวางเรียงบนโตกมีผ้าคลุม เพื่อให้พระยาแรกนาขวัญหยิบ ถ้าหยิบได้ผืนใดก็จะมีคำทำนายไปตามกันคือ
- ถ้าหยิบผ้าได้ 4 คืบ พยากรณ์ว่า น้ำจะมากสักหน่อย นาในที่ดอนจะได้ผลบริบูรณ์ดี นาในที่ลุ่มอาจจะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่เต็มที่
- ถ้าหยิบได้ผ้า 5 คืบ พยากรณ์ว่า น้ำในปีนี้จะมีปริมาณพอดี ข้าวกล้าในนาจะได้ผลบริบูรณ์ และผลาหาร มังสาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
- ถ้าหยิบได้ผ้า 6 คืบ พยากรณ์ว่า น้ำจะน้อย นาในที่ลุ่มจะได้ผลบริบูรณ์ดี แต่นาในที่ดอน จะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่เต็มที่
นอกจากนี้ การเสี่ยงทายที่สอง ที่ประชาชน สื่อมวลชนให้ความสนใจไม่แพ้กัน และลุ้นไปตาม ๆ กันว่า "ปีนี้พระโคจะกินอะไร"
การเสี่ยงทายของกิน 7 สิ่ง ที่ตั้งเลี้ยงพระโคนั้น จะประกอบได้ด้วย ข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่วเขียว งา เหล้า น้ำ และหญ้า
- ถ้าพระโคกิน ข้าว หรือ ข้าวโพด พยากรณ์ว่า ธัญญาหาร ผลาหาร จะบริบูรณ์ดี
- ถ้าพระโคกิน ถั่ว หรือ งา พยากรณ์ว่า ผลาหาร ภักษาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
- ถ้าพระโคกิน น้ำ หรือ หญ้า พยากรณ์ว่า น้ำท่าจะบริบูรณ์พอสมควร ธัญญาหาร ผลาหารภักษาหาร มังสาหารจะอุดมสมบูรณ์
- ถ้าพระโคกิน เหล้า พยากรณ์ว่า การคมนาคมจะสะดวกขึ้น การค้าขาย กับต่างประเทศดีขึ้น ทำให้เศรษฐกิจรุ่งเรือง
พีพีทีวี ขอพาย้อนข้อมูล 12 ปีย้อนหลัง ว่า แต่ละปีพระโคเลือกกินอะไรไปบ้าง?
- ปี 2555 - วันที่ 9 พฤษภาคม พระโคฟ้า พระโคใส เลือกกินหญ้า
- ปี 2556 - วันที่ 13 พฤษภาคม พระโคฟ้า พระโคใส เลือกกินข้าวโพด, หญ้า
- ปี 2557 - วันที่ 9 พฤษภาคม พระโคฟ้า พระโคใส เลือกกินหญ้า, น้ำ
- ปี 2558 - วันที่ 13 พฤษภาคม พระโคฟ้า พระโคเลิศ เลือกกินหญ้า
- ปี 2559 - วันที่ 9 พฤษภาคม พระโคเพิ่ม พระโคพูล เลือกกินข้าว, ข้าวโพด, งา, น้ำ, หญ้า และ เหล้า
- ปี 2560 - วันที่ 12 พฤษภาคม พระโคเพิ่ม พระโคพูล เลือกกินข้าว, ข้าวโพด, หญ้า
- ปี 2561 - วันที่ 12 พฤษภาคม พระโคพอ พระโคเพียง เลือกกินน้ำ, หญ้า, เหล้า
- ปี 2562 - วันที่ 9 พฤษภาคม พระโคเพิ่ม พระโคพูล เลือกกินข้าว, น้ำ, หญ้า
- ปี 2563 - วันที่ 11 พฤษภาคม "งดจัดพระราชพิธี" เนื่องจากสถานการณ์โรคโควิด 19 แต่พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ทำพิธีหว่านข้าวในแปลงนาทดลอง สวนจิตรลดา
- ปี 2564 - วันที่ 10 พฤษภาคม "งดจัดพระราชพิธี" เนื่องจากสถานการณ์โรคโควิด 19 แต่พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ทำพิธีหว่านข้าวในแปลงนาทดลอง สวนจิตรลดา
- ปี 2565 - วันที่ 13 พฤษภาคม พระโคเพิ่ม พระโคพูล เลือกกินน้ำ, หญ้า, ถั่ว และเหล้า
- ปี 2566 - วันที่ 17 พฤษภาคม พระโคพอ พระโคเพียง เลือกกินหญ้า, เหล้า
- ปี 2567 - วันที่ 10 พฤษภาคม พระโคพอ พระโคเพียง เลือกกินน้ำ, หญ้า, เหล้า