รู้จัก "มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้" หลังยูเนสโกรับรอง "สงกรานต์"

หลังจากที่องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือ ยูเนสโก ประกาศให้ สงกรานต์ในประเทศไทย ประเพณีปีใหม่ไทย หรือ Songkran in Thailand, traditional Thai New Year festival เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage หรือ ICH) ในการประชุมคณะกรรมการระหว่างรัฐบาลว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ครั้งที่ 18 ที่เมืองคาเซเน สาธารณรัฐบอตสวานา

หลายคนก็เกิดความสงสัยว่า ประเพณีสงกรานต์ จับต้องไม่ได้อย่างไร? แล้วอะไรคือมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้?

ยูเนสโกประกาศแล้ว! "สงกรานต์" เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

นายกฯ ยินดี UNESCO ขึ้นทะเบียน “สงกรานต์ไทย” เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม

ฉลองสงกรานต์ไทยเป็นมรดกโลก "แอนโทเนีย" แปลงโฉมเป็นนางสงกรานต์

กรมศิลปากร ให้ความหมายของมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ว่า เป็นมรดกวัฒนธรรมประเภทที่จับต้องมองเห็นไม่ได้เหมือนกับมรดกวัฒนธรรมที่เป็นโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ผลงานศิลปหัตถกรรม โดยสามารถจำแนกตามเกณฑ์ของยูเนสโกได้ 5 ประเภท ได้แก่

1. เรื่องราวข้อมูลความรู้ด้านขนบธรรมเนียม ประเพณีวัฒนธรรมที่เป็นมุขปาฐะและการแสดงออกในด้านต่าง ๆ รวมถึงวัฒนธรรมด้านภาษา (Oral traditions and expressions, including language as a vehicle of the intangible cultural heritage)  ในฐานะที่เป็นสื่อสืบทอดมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เช่น สุภาษิต คำปริศนา พังเพย นิทาน เรื่องเล่า เพลงกล่อมเด็ก ตำนาน มหากาพย์ ร้อยกรอง บทสวด บทเพลง ฯลฯ อันหมายรวมถึงศิลปะการแสดงจากเรื่องราวหรือขนบธรรมเนียมดังกล่าวด้วย

2. ศิลปะการแสดง (Performing arts) หมายรวมถึง ดนตรี การแสดงละคร และนาฏศิลป์ การเต้นรำ ร่ายรำ และการแสดงออกในพิธีกรรม และเพลงร้องพื้นบ้าน อาจผนวกรวมกับมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้สาขาอื่น ๆ ได้ด้วย ซึ่งการแสดงสามารถเชื่อมโยงไปถึงเรื่อง ศาสนา การทำงาน ความบันเทิง การเมือง และเศรษฐกิจ รวมถึงใช้แสดงได้หลายวาระโอกาส เช่น ศิลปะการแสดงในงานแต่งงาน งานศพ พิธีกรรม เทศกาล หรืองานสังคมอื่น ๆ

3. แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม และ งานเทศกาลต่าง ๆ (Social practices, rituals and festive events) เป็นกิจกรรมที่มีการปฏิบัติกันเป็นประจำ ประกอบการดำรงชีวิตของชุมชนหรือกลุ่มคน ซึ่งสร้างความเป็นอัตลักษณ์ ความเป็นตัวตน และความต่อเนื่องของวิถีชีวิตความเป็นอยู่ ส่วนใหญ่ถูกกำหนด และปฏิบัติในช่วงระยะเวลาและสถานที่ที่กำหนดไว้เป็นพิเศษ อาจจำกัดกลุ่มคนที่เข้าร่วม แต่ส่วนใหญ่จะเปิดต่อสาธารณชนโดยไม่มีการจำกัด เช่น ประเพณีสงกรานต์ ประเพณีลอยกระทง ประเพณีบุญบั้งไฟ การละเล่นผีตาโขน ฯลฯ

4. ความรู้และวิถีปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติ และจักรวาล (Knowledge and practices conceding nature and the universe) หมายถึงองค์ความรู้ ความชำนาญ ทักษะการปฏิบัติ ที่ชุมชนได้พัฒนา และทำให้อยู่ถาวร มีการปฏิสัมพันธ์กับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มักออกมาในรูปแบบของคุณค่า ความเชื่อ พิธีกรรม พิธีการเยียวยา รักษาโรค แนวปฏิบัติทางสังคมหรือสถาบัน และองค์กรทางสังคม

เช่น ภูมิปัญญาท้องถิ่นเชิงนิเวศวิทยา องค์ความรู้ของชนพื้นเมือง ชาติพันธุ์ชีวภาพ ชาติพันธุ์พฤกษศาสตร์ การรักษาโรคแบบดั้งเดิม ตำราปรุงยาสมุนไพร พิธีกรรม วิถีการกินอยู่ การถนอมอาหาร ความเชื่อ ศาสตร์อันลึกลับ พิธีการ และการเข้าร่วมพิธีทางศาสนา พยากรณ์ศาสตร์และโหราศาสตร์ จักรวาลวิทยา รวมถึงความเชื่อเกี่ยวกับหมอผีหรือคนทรงเจ้า เป็นต้น

5. งานช่างฝีมือดั้งเดิม (Traditional craftsmanship) หมายถึง ทักษะและองค์ความรู้ ที่แสดงออกมาจากงานช่างฝีมือ งานศิลปหัตถกรรม และสิ่งประดิษฐ์ของบรรพชน ซึ่งเป็นทักษะที่มีความจำเป็นในการสืบทอดองค์ความรู้ของช่างฝีมือ สู่คนรุ่นหลังภายในชุมชน เช่น ผ้าและผลิตภัณฑ์จากผ้า เครื่องจักสาน เครื่องรัก เครื่องปั้นดินเผา เครื่องโลหะ เครื่องไม้้ อัญมณี เครื่องประดับ งานศิลปกรรมพื้นบ้าน ฯลฯ

โดย “สงกรานต์ในประเทศไทย” (Songkran in Thailand, traditional Thai New Year festival) ถือเป็นรายการในบัญชีตัวแทนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ ลำดับที่ 4 ของประเทศไทย ก่อนหน้านี้ UNESCO ได้ประกาศขึ้นทะเบียนให้กับไทยไปแล้ว 4 ครั้ง ได้แก่

• โขน (Khon, masked dance drama in Thailand) ปี 2561
• นวดไทย (Nuad Thai, Traditional Thai Massage) ปี 2562
• โนรา ของภาคใต้ (Nora, Dance Drama in Southern Thailand) ปี 2564
• สงกรานต์ในประเทศไทย (Songkran in Thailand, traditional Thai New Year festival) ปี 2566

เรียบเรียงจาก ราศี บุรุษรัตนพันธุ์-กรมศิลปากร

ภาพจาก Freepik / Shutterstock

5 ธันวาคม นอกจาก “วันพ่อแห่งชาติ” ยังเป็น “วันดินโลก”

YG Entertainment แจ้งตลาดหุ้น BLACKPINK เซ็นสัญญาวงเรียบร้อย

ตั้ง 2 ประเด็นอุบัติเหตุรถทัวร์มรณะ! คมนาคม สั่งเร่งเยียวยา