รู้จัก “ถือศีลกินผัก” เทศกาลกินเจภูเก็ต สืบทอดมานานเกือบ 200 ปี

เข้าสู่เดือนตุลาคม หลายร้านอาหารเริ่มประดับประดาธงสีเหลืองกันให้เห็นเต็มไปหมด เป็นสัญญาณว่า “เทศกาลกินเจ” ได้เวียนมาถึงอีกครั้งแล้ว

เมื่อพูดถึงเทศกาลงานบุญใหญ่นี้ นอกจากจะนึกถึงกิจกรรมภายในย่านเยาวราช กรุงเทพมหานคร อีกจังหวัดหนึ่งที่จัดยิ่งใหญ่ไม่แพ้กัน และเป็นถึงกิจกรรมเอกลักษณ์ประจำจังหวัดที่นักท่องเที่ยวต่างตั้งตารอคอยที่จะไปชมกันให้ได้สักครั้ง คือ “จังหวัดภูเก็ต”

เทศกาลกินเจ 2566 เริ่มวันไหน มีข้อปฏิบัติและข้อห้ามอย่างไร?

รู้จัก “ถือศีลกินผัก” เทศกาลกินเจภูเก็ต สืบทอดมานานเกือบ 200 ปี

ช่างภาพพีพีทีวี

วันนี้ทีมข่าว นิวมีเดีย พีพีทีวี จึงขออาสาพาทุกคนไปรู้จักกับประเพณีกินเจที่เรียกว่า “ประเพณีถือศีลกินผัก” ที่ได้รับเอาวัฒนธรรมของชาวจีนโพ้นทะเลเข้ามาผสมผสานให้เข้ากับท้องถิ่น จนกลายเป็นประเพณีเอกลักษณ์ประจำจังหวัดภูเก็ตกัน!

วัฒนธรรมจากชาวจีนโพ้นทะเล

การกินเจ เดิมเป็นธรรมเนียมปฏิบัติของชาวจีนเฉพาะถิ่น ในแทบที่อยู่อาศัยของชาวจีนฮกเกี้ยน และแต้จิ๋ว แต่เขาไม่ได้เรียกว่า “เทศกาลกินเจ” แต่จะเรียกว่า “เทศกาลเฉลิมฉลองของพระราชาธิราชทั้ง 9” ซึ่งเป็นประเพณีแบบลัทธิเต๋า

ต่อมาเมื่อพระพุทธศาสนาเผยแพร่เข้ามา จึงปรากฏตำนานความเชื่อและธรรมเนียมปฏิบัติที่ผูกโยงกับพระพุทธเจ้า 7 พระองค์ และพระโพธิสัตว์อีก 2 พระองค์ เรียกว่า “กิ้วอ้วงฮุดโจ้ว” และสาธุชนในพระพุทธศาสนาจะถือศีล กินเจกัน เพื่อสักการบูชาทั้ง 9 พระองค์นี้ ได้แก่

• พระอาทิตย์ ภาษาจีนเรียกว่า ไท้เอี๊ยงแชแช แปลว่า ดวงดาว
• พระจันทร์ คือ ไท้อิมแช
• ดาวพระอังคาร หรือ ฮวยแช
• ดาวพระพุธ หรือ จุ๊ยแช
• ดาวพระพฤหัสบดี หรือ บั๊กแช
• ดาวพระศุกร์ หรือ กิมแช
• ดาวพระเสาร์ หรือ โท้วแช
• ดาวพระราหู หรือ ล่อเกาแช
• ดาวพระเกตุ หรือ โกยโต้วแช

แต่ต่อมาชาวจีนในละแวกนี้มักย้ายถิ่นมาอาศัยอยู่ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น มาเลเซีย สิงคโปร์ และ ภาคใต้ของประเทศไทย นี่จึงเป็นจุดเริ่มต้นของเทศกาลกินเจในประเทศไทย

ช่างภาพพีพีทีวี

ที่มาเทศกาลถือศีลกินผักภูเก็ต

ชาวจีนโพ้นทะเลที่เข้ามาอาศัยในประเทศไทย ส่วนใหญ่จะเข้ามาปักหลักถิ่นฐานกันที่ภูเก็ต เทศกาลบุญนี้จึงเริ่มต้นครั้งแรกเมื่อ 200 ปีก่อนที่มีชาวจีนโล้สำเภาเข้ามา ในปี พ.ศ. 2368

โดยถือกำเนิดขึ้นที่บริเวณพื้นที่ชุมชนกะทู้ (ในทู) เพราะเป็นยุครุ่งเรืองของอุตสาหกรรมแร่ดีบุก จึงทำให้มีผู้คนหลั่งไหลมาจากทั่วสารทิศเพื่อทำมาหากิน

ด้วยภูมิประเทศของย่านกะทู้เป็นป่าทึบ ชุกชุมไปด้วยยุงและไข้ป่ามาลาเรีย ทำให้ในตอนนั้นผู้คนในชุมชนต่างพากันล้มป่วย รวมถึงคณะงิ้วปั่วฮี่ที่มาจากมณฑลฮกเกี้ยนในเมืองจีนเพื่อทำการแสดงสันทนาการให้กับแรงงานเหมืองด้วย

แต่คณะงิ้วลองมาคิดทบทวนดูว่าทำไมผู้คนต่างพากันล้มป่วย จึงรู้ว่าคณะตัวเองไม่ได้ประกอบ “พิธีเจี๊ยะฉ่าย” หรือแปลตรงตัวว่า “พิธีกินผัก” อย่างที่เคยทำมาเป็นประจำ จึงได้เริ่มประกอบพิธีกินผักหลังจากนั้น โดยทำตามเหมือนที่เคยได้ปฏิบัติกันมาเมื่อครั้งที่ยังอยู่ที่จีน คือจะทำการบวงสรวงเทพเจ้าหยกอ่องส่องเต่ (เง็กเซียนฮ่องเต้) กิ๊วอ่องต่ายเต่ (ราชาธิราชทั้ง 9 องค์) รวมถึงเหล่าเอี๋ย (เทพแห่งคณะงิ้ว) เพื่อขอขมา ชำระร่างกาย และสะเดาะเคราะห์เพื่อให้พ้นโรคภัย

ที่น่าทึ่งคือหลังจากทำพิธีนั้นไม่นานโรคภัยไข้เจ็บและโรคระบาดต่างๆ ได้หายไปจนหมดสิ้น ทำให้ผู้คนในจังหวัดภูเก็ตเกิดแรงศรัทธาและเลื่อมใสในตัวองค์เทพ จึงสืบทอดประเพณีที่งดงามต่าง ๆ ไว้จนกลายมาเป็นเทศกาลกินผักที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในจังหวัดภูเก็ตและจังหวัดข้างเคียง อีกทั้งเป็นที่มาของชื่อเรียกประเพณีประจำจังหวัดภูเก็ตที่ว่า “ถือศีลกินผัก” นั่นเอง

Freepik/Kritchai7752

เสน่ห์อันเป็นเอกลักษณ์ของเทศกาลกินผักภูเก็ต

เสน่ห์ของเทศกาลกินผักภูเก็ต คือ นอกเหนือจากการถือศีลกินผักแล้ว ที่นี่จะมีการทำพิธีที่ไม่เหมือนที่อื่น ๆ ด้วย

พิธีแรกที่อยากให้รู้จักกันคือ “ยกเสาโกเต้ง” หรือ “ยกเสาเทวดา” โดยจะเริ่มในเย็นวันแรกก่อนเริ่มเทศกาล ด้วยการจุดตะเกียงไฟไว้บนยอดเสา รวมทั้งสิ้น 9 ดวง และต้องจุดไว้ตลอดทั้ง 9 วัน จนกว่าพิธีจะเสร็จสิ้น

พิธีที่สอง คือ “พิธีอิ้วเก้ง” หรือ “แห่พระรอบเมือง” เป็นพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ของแต่ละศาลเจ้าที่ปฎิบัติสืบทอดกันมาช้านาน เสมือนเป็นการออกเยี่ยมขององค์กิ้วอ๋องไต่ไต่ ผู้เป็นประธานของเทศกาลนี้ เพื่ออวยพรให้กับประชาชนทั่วไป

โดยจะมีขบวนม้าทรงซึ่งจะทำพิธีสะเดาะเคราะห์ ให้กับผู้ถือศีลกินผัก ตามความเชื่อว่า กิ้วอ๋องไต่เต่ จะเป็นผู้รับเคราะห์แทน เมื่อเชิญเทพประทับร่างแล้ว ม้าทรงจะเริ่มใช้อาวุธหรือวัตถุมีคมนานาชนิด ทิ่มแทงทะลุกระพุ้งแก้มของตนเอง ตามความเชื่อว่าเป็นการทรมานร่างกายแทนพี่น้องชาวภูเก็ตนั่นเอง

พิธีที่สาม คือ “พิธีโก้ยโห้ย” หรือ “พิธีลุยไฟ” เป็นพิธีกรรมเพื่อชำระพลังไม่ดีออกจากร่างกาย ซึ่งผู้ร่วมพิธีกรรมต้องปฏิบัติตนอย่างเคร่งครัด

ก่อนที่คืนสุดท้ายของเทศกาล จะมี “พิธีโก้ยห่าน” เป็นพิธีสะเดาะเคราะห์ที่จะทำหลังจากพิธีลุยไฟ โดยการตัดกระดาษเป็นรูปหุ่นหญิงชาย พร้อมกับเขียนชื่อตนเอง และวัน เดือน ปีเกิดไว้ จากนั้นต้องเดินข้ามสะพานให้บรรดาม้าทรงปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย และประทับตราสัญลักษณ์หลังเสื้อสีขาวเป็นอันเสร็จพิธี

นอกจากนี้ในวันสุดท้าย คืนเดียวกันนั้น ก็จะมี “พิธีส่งองค์กิ้วอ๋องไต่เต่” เป็นพิธีส่งพระ ที่จะมีขบวนแห่พระไปรอบเมืองของศาลเจ้าหลาย ๆ แห่งในเมืองถูเก็ต เพื่อส่งองค์กิ้วอ่องไต่เต่ ผู้เป็นประธานในพิธีกลับสวรรค์ ซึ่งมักแห่ขบวนเดินทางกันมาส่งที่หน้าเสาโกเต้ง ในช่วงเวลาประมาณ 22.30 น. เป็นการปิดท้ายเทศกาลด้วย ซึ่งระหว่างนั้นผู้ร่วมงานจะจุดประทัด และพลุไฟเข้าใส่ขบวนม้าทรง และพี่เลี้ยงที่หามเกี้ยวรูปพระซึ่งเรียกกันว่า "ตั่วเหลี้ยน อันเป็นที่ประทับขององค์กิ้วอ่องไต่เต่" ส่วนผู้คนที่ถือศีลจะตั้งโต๊ะบูชาหน้าบ้าน และจุดประทัดต้อนรับตลอดสองข้างทาง

เทศกาลถือศีลกินผักปีนี้ เริ่มวันไหน-ถึงวันที่เท่าไร

โดยเทศกาลถือศีลกินผักนี้ จะจัดขึ้นทุกปีตั้งแต่ วันขึ้น 1 ค่ำ ถึงวันขึ้น 9 ค่ำ เดือน 9 (ตามปฏิทินจีน) รวม 9 วัน 9 คืน และ ในปีนี้ตรงกับวันที่ 3-11 ตุลาคม 2566

• ตารางพิธีกรรมของแต่ละศาลเจ้าในภูเก็ต

ภายในงานจะมีขบวนแห่อ๊าม (ศาลเจ้า) ในภูเก็ตกว่า 30 อ๊าม และมีพิธีอิ้วเก้ง (แห่พระ) พิธีโก้ยห่าน (สะเดาะเคราะห์) พิธีโก้ยโห้ย (ลุยไฟ)และ พิธีองค์กิ้วอ๋องไต่เต่ (ส่งพระ)

TAT Phuket : Tourism Authority of Thailand, Phuket Office

เส้นทางขบวนแห่พระรอบภูเก็ต

รายละเอียดเส้นทางแห่พระรอบภูเก็ต แบ่งตามรายวันและระบุตำแหน่งขอศาลเจ้าที่ผ่านก่อนหลังจากหมายเลขที่กำกับเอาไว้ โดยสัญลักษณ์รูปธงสีเหลืองจะเป้นสัญลักษณ์ของการเริ่มต้นออกขบวน ส่วนจุดทำพิธีจะเป็น วงกลมสีเหลือง 

TAT Phuket : Tourism Authority of Thailand, Phuket Office

ศาลเจ้ารอบภูเก็ตมีอะไรบ้าง 

รายละเอียดแผนที่ระบุเป็นศาลเจ้ารอบภูเก็ตมีทั้งหมด 39 ศาลเจ้า ระบุเป็นพิกัดในแผนที่ ดังนี้

TAT Phuket : Tourism Authority of Thailand, Phuket Office

ธรรมเนียมปฏิบัติในเทศกาลกินผักภูเก็ต

ชาวภูเก็ตมักปฏิบัติตัวในเทศกาลถือศีลกินผัก ดังนี้

• งดทานเนื้อสัตว์ทุกชนิดและผลิตภัณฑ์ต่างๆจากสัตว์ เช่น นม ไข่ และเนย
• งดทานผักฉุน 5 ชนิด ได้แก่ กระเทียม หัวหอม หลักเกียว ต้นหอม กุยช่าย
• งดทานอาหารรสจัด
• งดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ทุกชนิด
• ผู้ที่เข้าร่วมประเพณีถือศัลกินผัก จะนิยมแต่งกายด้วยชุดสีขาว เพื่อเป็นการแสดงถึงความบริสุทธิ์ ปราศจากกิเลส

ในช่วงเทศกาลกินเจนี้ หากใครมีโอกาสได้ไปเยือนจังหวัดภูเก็ต อยากให้ลองไปชมกันสักครั้ง หรือหากอยากจะถือศีลกินผักด้วย ทางนิวมีเดีย พีพีทีวี ขออนุโมทนาบุญกับผู้อ่าน และอวยพรให้ทุกคนได้พบเจอแต่สิ่งที่ดีงามหลังจากนี้ด้วยเทอญ

ขอบคุณข้อมูลจาก : การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย, โรงเรียอนุบาลเทศบาลนครภูเก็ต และ ห้องสมุดประชาชนอำเภอนายายอาม ตำบลนายายอาม อำเภอนายายอาม จังหวัดจันทบุรี

ขอบคุณภาพจาก : การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย, ShutterStock และ PPTV