ความพยายามของจีนในการอนุรักษ์หมีแพนด้า เริ่มเห็นผลเป็นรูปธรรม โดยล่าสุด สหภาพนานาชาติเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติ (IUCN) ออกรายงานการเปลี่ยนแปลงบัญชีแดง หรือสถานภาพความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสัตว์ป่า โดยให้แพนด้ายักษ์พ้นจากสถานะสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ และไปอยู่ในสถานะเสี่ยงสูญพันธุ์แทน
ทั้งนี้ ประชากรแพนด้าในธรรมชาติ ได้เพิ่มจำนวนขึ้นในอัตราที่น่าพอใจ โดยคาดว่าปัจจุบัน มีแพนด้าโตเต็มวัยอาศัยอยู่ตามธรรมชาติ ไม่ต่ำกว่า 2,060 ตัว ในจำนวนนี้เป็นแพนด้าโตเต็มวัย 1,864 ตัว ขณะที่ในปีนี้ เราก็มักจะได้ยินข่าวแพนด้ายักษ์ให้กำเนิดลูกแฝดแล้วนับสิบคู่ โดยล่าสุด หลุน หลุน แพนด้ายักษ์ในสวนสัตว์ “ซู แอตแลนตา” ของสหรัฐ ก็เพิ่งจะให้กำเนิดลูกแฝดคู่ที่ 2 หลังจากเคยให้กำเนิดลูกแฝดมาแล้วเมื่อปี 2013
อย่างไรก็ตาม จากสภาวะโลกร้อนที่ทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ คาดว่าจะทำให้ต้นไผ่ที่เป็นอาหารสำคัญของแพนด้ายักษ์ หายไปอย่างน้อย 1 ใน 3 จากทั้งหมดบนโลก ภายในไม่เกิน 80 ปี หากไม่มีการป้องกัน
การสำรวจประชากรแพนด้ายักษ์นั้นทำมาแล้วด้วยกันทั้งหมด 4 ครั้ง โดยครั้งแรกสำรวจระหว่างปี 1974-1977 ซึ่งตอนนั้นคาดว่ามีแพนด้ายักษ์อยู่ในธรรมชาติ 2,459 ตัว อย่างไรก็ตาม ในการสำรวจครั้งที่ 2 ช่วงปี 1985-1988 พบว่า ประชากรแพนด้ายักษ์ได้ลดลงไปกว่าครึ่ง เนื่องจากยังคงมีการลักลอบล่าแพนด้ายักษ์เพื่อเอานำขนไปขายในตลาดมืด ซึ่งราคาอยู่ระหว่าง 2-3 ล้านบาท แม้จะมีโทษปรับหนักและมีการดูแลสอดส่องเข้มงวดมากขึ้นก็ตาม
อย่างไรก็ตาม จากเทคโนโลยีการสำรวจที่พัฒนาขึ้น รวมถึงความพยายามอย่างหนักของรัฐบาลจีน ประชาชนในท้องถิ่น และองค์กรอนุรักษ์ ทำให้การสำรวจสองครั้งล่าสุด พบจำนวนแพนด้ายักษ์เพิ่มขึ้นต่อเนื่อง เป็น 1,590 ตัว ในปี 2004 และล่าสุด 1,864 ตัว ในปี 2014 ไม่นับอีกเกือบ 400 ตัว ในสวนสัตว์ต่างๆ ทั่วโลก ที่ทางรัฐบาลจีนมอบให้มิตรประเทศเป็นของขวัญ
เดิมทีถิ่นที่อยู่ตามธรรมชาติของแพนด้ายักษ์อยู่ทางตะวันออกและทางใต้ของจีน รวมถึงทางตอนเหนือของเวียดนามและเมียนมาร์ด้วยนะคะ แต่ปัจจุบัน พื้นที่ที่แพนด้ายักษ์อาศัยอยู่เหลือเพียงป่าลึกที่อุดมสมบูรณ์ในเทือกเขา 6 แห่งทางตะวันตกเฉียงใต้ของจีน ที่คาบเกี่ยว 3 มณฑล คือ มณฑลเสฉวน มณฑลกานซู และมณฑลส่านซี
สาเหตุสำคัญที่สุดที่คุกคามถิ่นที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติ ก็คือ การเพิ่มจำนวนประชากรมนุษย์ และความเจริญที่ขยายตัวอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้พื้นที่ป่าถูกทำลายจำนวนมาก เพื่อเปลี่ยนเป็นพื้นที่การเกษตร และนำทรัพยากรมาตอบสนองความต้องการของมนุษย์ที่เพิ่มขึ้น
ปัจจุบันรัฐบาลจีนได้จัดตั้งเขตอนุรักษ์แพนด้าแล้วรวมทั้งสิ้น 67 แห่ง ซึ่งกว่า 2 ใน 3 ของแพนด้ายักษ์ในธรรมชาติทั้งหมดอาศัยอยู่ในพื้นที่คุ้มครองนี้
ที่มีชื่อเสียงมากที่สุดก็คือ เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์แห่งเสฉวน ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนให้เป็นมรดกโลกตั้งแต่ปี 2006 โดยที่นี่เพียงที่เดียว มีแพนด้ายักษ์อยู่ถึง 1 ใน 3 ของจำนวนแพนด้ายักษ์ทั้งหมด
ปฏิเสธไม่ได้ว่าผู้คนทั่วโลกต่างหลงใหลในความน่ารักของแพนด้ายักษ์ จากพฤติกรรมที่น่าเอ็นดูที่มักจะมีคลิปออกมาให้เห็นเรื่อยๆ หรือมีช่องถ่ายทอดสดกันโดยเฉพาะ หรือเวลาที่มีลูกแพนด้าเกิดใหม่ สื่อก็จะให้ความสนใจเสมอๆ (เพราะแพนด้ากว่าจะผสมพันธุ์ตกลูกได้นี่ก็ลุ้นกันเหนื่อยเหมือนกันนะคะ บางทีส่งสัญญาณจะมาๆ ท้องหลอกซะอย่างนั้นก็มี)
เอาเป็นว่ามารู้จักเจ้าแพนด้ายักษ์เพิ่มเติมนอกเหนือจากความน่ารักซุกซนของมันสักหน่อย
แพนด้ายักษ์ อายุขัยของมันอยู่ระหว่าง 15-20 ปี (อันนี้เป็นอายุขัยแพนด้าในธรรมชาตินะคะ ถ้าเป็นแพนด้าเลี้ยงจะอายุยืนขึ้นเป็น 30 ปี) โดยลูกแพนด้าหลังจากเกิดมาจะอยู่กับแม่ปีครึ่ง ก่อนจะใช้ชีวิตตามลำพังได้ เมื่ออายุได้ 4-6 ปี ก็จะโตเต็มวัย สูงถึง 120 เซนติเมตร หนักได้สูงสุด 140 กิโลกรัม
อาหารการกินของแพนด้ายักษ์เกือบ 100% คือ ใบไผ่ โดยแต่ละวันมันจะกินใบไผ่ 12-38 กิโลกรัม
และด้วยความที่แพนด้ามีกระเพาะเดียวแถมลำไส้ยังสั้น ไม่เหมือนกับวัว มันจึงต้องใช้เวลาย่อยใบไผ่นานมาก จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมมันจึงใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับการกิน (เกือบๆ 14 ชั่วโมง)
ส่วนการใช้ชีวิตของพวกมันในแต่ละวัน ก็ไม่มีอะไรมาก กลางคืนก็นอนเหมือนเราๆ แต่ตื่นเช้าตี 4 ถึง 6 โมง ก็กินและพักผ่อน ช่วงกลางวันก็กินต่อ พอหัวค่ำก็เริ่มเดินน้อยลงและพักผ่อน ก่อนจะกลับไปนอนอีกครั้ง หมดวันแล้ว
โครงการอนุรักษ์แพนด้าเห็นผลตามเป้า
การเพิ่มจำนวนของแพนด้ายักษ์ที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติมาอยู่ที่ 1,864 ตัว นั้นเป็นผลพวงจากโครงการอนุรักษ์แพนด้ายักษ์ของรัฐบาลจีน และกองทุนสัตว์ป่าโลก หรือ WWF ที่ร่วมมือกันอย่างจริงจังมาตลอดหลายทศวรรษ การดำเนินการที่ผ่านมาเป็นอย่างไร และบรรลุตามเป้าหมายมากน้อยแค่ไหน
ความพยายามในการอนุรักษ์แพนด้ายักษ์ของจีนเริ่มต้นขึ้นตั้งแต่ปี 1962 เมื่อทางการประกาศห้ามล่าแพนด้าโดยเด็ดขาด จากนั้นในปี 1979 กองทุนสัตว์ป่าโลก หรือ WWF ได้เซ็นสัญญาความร่วมมือกับจีน ในแผนอนุรักษ์แพนด้ายักษ์แห่งชาติ และส่งผู้เชี่ยวชาญมายังจีนเพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ซึ่งกันและกัน
ทั้งนี้สถานการณ์แพนด้ายักษ์ในช่วงปี 1989 น่าเป็นห่วงอย่างยิ่ง เมื่อข้อมูลของ WWF ชี้ว่า ถิ่นที่อยู่อาศัยของแพนด้ายักษ์ตามธรรมชาติในมณฑลเสฉวนลดลงถึง 50 เปอร์เซ็นต์ เมื่อเทียบกับปี 1974 ขณะที่จำนวนประชากรก็ลดฮวบเหลือเพียงพันกว่าตัวเท่านั้น นี่จึงเป็นที่มาของการขยายเขตอนุรักษ์พันธุ์แพนด้า และการเร่งทำนุบำรุงป่าเพื่อให้แพนด้ากลับคืนสู่ถิ่นที่อยู่ตามธรรมชาติ ซึ่งหนึ่งในเป้าหมายของรัฐบาลแดนมังกร คือขยายเขตอนุรักษ์ให้ครอบคลุมพื้นที่ป่า 30,000 ตารางกิโลเมตร หรือเท่ากับขนาดของประเทศเบลเยี่ยมภายในปี 2015
แผนการที่ดำเนินควบคู่กันไปก็คือ การให้ความรู้แก่ประชาชนที่อาศัยอยู่ในแหล่งกำเนิดของแพนด้า ให้ร่วมมือกันอนุรักษ์ป่าและใช้ประโยชน์จากป่าอย่างยั่งยืน ซึ่งในช่วงปลายทศวรรษที่ 1980 จีนยังได้ออกกฎหมายเกี่ยวกับการอนุรักษ์ป่าไม้ อนุรักษ์สัตว์ป่าและสิ่งแวดล้อม พร้อมบัญญัติบทลงโทษทางอาญาแก่ผู้ที่ละเมิดกฎหมายเกี่ยวข้องกับการอนุรักษ์แพนด้า ตั้งแต่จำคุก 10 ปี ยึดทรัพย์ ไปจนถึงประหารชีวิต
ความพยายามของรัฐบาลจีนและ WWF เริ่มเห็นผล เมื่อจำนวนแพนด้ายักษ์ที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติเพิ่มขึ้นมาอยู่ที่ 1,600 ตัว ในปี 2004 จากประมาณ 1,100 ตัว ในปี 1988 ขณะที่ปี 2015 ที่ผ่านมา WWF ประสบความสำเร็จในการดำเนินงานหลายอย่าง รวมถึง การจัดระเบียบการท่องเที่ยวในเขตอนุรักษ์พันธุ์แพนด้า เน้นท่องเที่ยวเชิงนิเวศ หรือ eco-tourism/ การรับมือกับเหตุแผ่นดินไหว และผลกระทบจากภาวะโลกร้อน ซึ่งมีการทดสอบสถานการณ์จริงในเขตอนุรักษ์พันธุ์อย่างน้อย 2 แห่ง
ทั้งนี้ WWF ตั้งเป้าระยะยาวว่า ภายในปี 2030 แพนด้ายักษ์จะอาศัยอยู่อย่างปลอดภัยในป่าที่มีระบบการจัดการอย่างดี ทางตอนบนของแม่น้ำแยงซี และระบบนิเวศน์ที่สมบูรณ์ก็จะเป็นประโยชน์กับประชาชนที่อาศัยอยู่ทางตอนล่างของแม่น้ำ
จะสังเกตว่าแผนอนุรักษ์แพนด้ายักษ์ส่วนใหญ่มุ่งเน้นไปที่การจัดการแหล่งที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติ นอกจากนี้ก็ยังมีการศึกษาวิจัยในโครงการเพาะเลี้ยงแพนด้า ซึ่งทุกวันนี้การป้องกันโรคในแพนด้าก้าวหน้าขึ้นทุกขณะ และเป็นความหวังที่พวกเราจะได้เห็นแพนด้าอยู่บนโลกนี้ต่อไปอีกนาน
